Geçersiz Hamle ve Dokunma
Geçersiz Hamle ve Dokunulan Taş
” Yine mi?”
2018 yılının etkinlik programı çerçevesinde, Cumhuriyet Bayramı, 10 Kasım, 24 Kasım gibi anma turnuvalarının ardından yaş grupları ve il birincilikleri de hızla tamamlanıyor. Bu saydığım etkinliklerin genel ortak bir özelliği var. Çocuk yaştaki oyuncuların çoğunlukla katıldığı etkinliklerden söz ediyorum. Katılan oyuncular çocuk yaşta olmasının ne özelliği var sorusunu duyar gibi oluyorum. Evet. Temel bazı uygulamalar ve kararlar bakımından oyuncuların çocuk yaşta olmasının hiçbir önemi yok elbette. Ama uygulayıcıların pek de böyle düşünmediğini anlıyorum, gelen e-postalardan. Öyle ki fenerweb.com izleyicisi satranç dostlarının duyarlılığı sayesinde öğreniyorum bunları. e-postalarda aynı ve benzer serzenişlerin olması yazının başlığını oluşturdu ister istemez.
Pek çok masada satranç saatinin olmaması geçersiz hamle uygulamasında hakemleri gelişigüzel kararlar vermeye de itiyor olabilir. Ama “Haydi, geçersiz hamleyi düzeltin devam edin, yok bir şey” de denilmez ki. Salt hamlenin düzeltilmesini sağlamak mıdır kural uygulaması? Hadi satranç saati yok, oyuncuya bu davranışın bir yasaklı durum olduğu, bunun da bir cezasının olduğu yaşlarına uygun biçimde anlatılamaz mı? Bunun ilk olduğunu düşünürsek; hakemin ikinci geçersiz hamlenin gerçekleşmesi durumunda ne olacağını düşünmeden hareket etmesi sonrasında, şüpheyle bakılacak süreçleri doğurmaz mı?
Dokunulan taş kuralı, satranç oyununun, temel ve kurucu kural maddelerinden biridir. Geçersiz hamle uygulaması gerçekleştirildikten sonra da dokunulan taş kuralının uygulanacağının bilinmiyor veya önemsenmeyerek atlanıyor olması da uygulayıcılar açısından sıkıntılı bir durum ortaya çıkarıyor. Eğtim, eğitim, eğitim! Hakem için, oyuncu için, antrenör için. ‘Eğitim Şart’
Gelen sorulardan birini değerlendirip çözümlemek istiyorum.
Bir hakem dostumuz şöyle diyor: “Geçersiz hamle uygulaması sonrası bir oyuncuyla anlaşmazlık yaşadık hocam. Kale açmazıyla rakibinin atını alan oyuncuya geçersiz hamle uygulamasını yerine getirdik. Oyunun devamında, rakibinin atını alarak oyuna devam etmesi gerekirken oyuncu istediği bir hamleyi yapabileceğini söyledi. Buna engel olduk. Oyuncu uyarımızı kabul etmedi, bu koşulda oyuna devam etmeyeceğini, uygulamayı yanlış bildiğimizi söyleyerek itiraz kuruluna gitmek istedi. Sonra konu anlaşıldı, oyuna devam etmek istedi. Oynamak istemediğini bildirmesini terk etmek olarak kabul ettik, oyun bitmiş oldu. Bu uygulamanın tam olarak bilinmediğini düşünüyorum.”Hakemlerin benzer durumlarda kuralların bir kısmını uygulayıp, asıl önemli kısmını atlamalarını kabul edilemez bir eğitim eksikliği olarak görüyorum. Geçersiz hamleye ilişkin uygulamayı yerine getirirken tüm aşamaları tam ve eksiksiz yerine getiren hakemlerimizin, oyunu devam ettirmede gösterdikleri yaklaşımda dokunulan taş kuralını ve inceliklerini atlamaları dikkatsizlik eseri değildir. Ele alınış biçimiyle, örnek olayın gelişimi böyle olmasa da bunu önemli bir uyarı olarak yapmak istiyorum.
Anlatıldığına göre, geçersiz hamle sonrasında oyunun nasıl devam edeceği oyuncular tarafından da tam olarak bilinmemektedir. Oyuncuların bu konuda tam eğitilebilmeleri için, eğitim süreçlerinde, öğretim programlarında örnek durumlar ele alınarak uygulamanın yansıtılması gereğine inanıyorum. Maddenin uygulamasına yönelik geniş anlatım kural uygulamaları menüsünde ‘Dokunma’ başlığında ele alınmıştı.
Madde 4.5’in ortaya koyduğu hüküm nedir?
Madde 4.5 tam anlaşılamadığından, oyuncu geçersiz hamle sonrası istediği hamleyi yapabileceğini düşünüyor. Kısaca ‘Madde 4 - Dokunulan Taş’ kuralı iyi bilinmiyor. Dokunulan taşların hiçbiri oynanamıyor veya alınamıyorsa madde 4.5’in ortaya koyduğu hüküm doğrultusunda oynamak olanaklı olacaktır. İşte o zaman istenilen taşla hamle yapılabilecektir.
Sorunun yansıtılış biçimine bakılırsa: At taşına da dokunulduğu için oyuncunun bu taşı alabilecek başka bir taşının olduğunu, bu taşla at taşının alınmasının istendiğini anlıyorum. Bunun yanında, açmazda olan kale taşının da hiçbir biçimde oynayamadığını anladığımı da söyleyebilirim. Öyleyse uygulama doğru. Sorunun yansıtılışında ele alınmayan bir açıklamayı burada yapmak gerekiyor ki kural tam ve doğru anlaşılarak uygulanabilsin.
“Oyuncu, geçersiz hamle uygulaması sonrası, at taşını almak yerine istediği bir taşla hamlesini tamamlamış olsaydı nasıl bir uygulama yapılırdı?”
- Bu hamle yok sayılarak hamlenin geri alınması sağlanacaktı.
- Bir yaptırım da uygulanmayacaktı.
- Dokunulan taş olan at taşının alınarak oyuna devam edilmesi sağlanırdı.
Geçersiz hamleyi tanımlayan ve uygulamayı anlatan madde 7.5.1’de “geçersiz hamle düzeltildikten sonra madde 4.3-4.7 uygulanarak” denilmiş olmasını, olanaklıysa dokunulan taşla oyuna devam edileceğinin işaret edildiğine dikkat edilmesi gerekiyor.
Konumuza tekrar dönecek olursak, Madde 4.3.3’e göre oyuna devam edilecektir.
Kuralın uygulaması şöyle:
- Oyuncu önce kendi taşına, sonra da rakibinin taşına dokunduğunda, dokunduğu kendi taşıyla rakibinin dokunduğu taşını alması gerekecektir.
Bu hamlenin geçersiz bir hamle olduğu biliniyor.
- Oyuncu kendi taşını oynayacaktır.
Oyuncunun dokunduğu taş olan kale taşı oynayacak durumda değildir. Açmazdadır. Bu durumda kural şöyle açıklanabilir:
- Oyuncunun, rakibin dokunduğu taşını alabilecek başka bir taşı varsa bu taşıyla rakibinin dokunduğu taşını alması gerekecektir.
Oyuncunun, rakibinin dokunduğu at taşını alabilecek başka bir taşının olduğu bilinmektedir. Oyuncu bu hamleyi yaparak at taşını almak zorundadır. Uygulamanın tam da böyle olması gerekiyor.
Oyuncunun oynamak istemediğini bildirmesini terk etmek olarak kabul ettik
Hakemin son adımdaki uygulamasına da değinelim. Oyuncu istediği hamleyi yapma yönündeki savına olumlu yaklaşılmadığını gördükten sonra oynamayacağını bildirmişti. Oyuncunun bu tutumunun, hakemler tarafından, madde 5.1.2’ye göre ‘terk’ olarak değerlendirilmiş olması son derece doğru bir karardır. Maddenin yazımında ‘terk ettiğini bildiren oyuncu’ olarak ele alınmıştır. Oyuncu terk ettiğini çeşitli şekillerde dile getirebilir. Oyuncunun “Devam etmeyeceğim, uygulamayı yanlış biliyorsunuz.” söylemi de bu bildirimlerden biridir bana göre. Oyun terk ile derhal sona ermiştir artık.Oyuncunun hakemleri olumsuz tavırla itham eden sözcükleri de, hakemin anlayışına göre, ayrıca değerlendirilebilir.
28 Aralık 2018
IA&IO Tahsin AKTAR
Yorumlar - Yorum Yaz
