• Favorilere Ekle





Tehdit Altında İki Şah

Tehdit Altında İki Şah

5 dakika ve her hamlede 2 saniye eklemeli tempo ile oynanan bir oyunda; 66. Af6+ - gxf6 hamlesinin tamamlanmasından sonra beyaz taşlarla oynayan oyuncu satranç saatini durdurarak siyah taşlarla oynayan oyuncunun gxf6 hamlesiyle geçersiz hamleyi tamamladığını hakeme bildiriyor. Siyah taşlarla oynayan oyuncu da beyaz taşlarla oynayan oyuncunun bir hamle önce Af6 oynayarak geçersiz hamle yaptığını ileri sürüyor. Birden çok masada görev yapan hakem tahtayı inceler. Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun savını geçerli kılarak oyunu bitirir. (1-0)

Örnek olaya baktığımızda hakemin yanlış bir karar verdiğini görüyoruz ne yazık ki.

Hakemin uygulaması
  • Hakemin, siyah taşlarla oynayan oyuncunun son hamlesini geçersiz kıldığını örnek olayın gelişiminden anlıyoruz.
  • Hakemin, örnek olaydaki uygulamasında oluşan hata, olayı EK-A.4.b ikinci hükmüne göre yorumlayarak oyunu bitirmesidir.
  • Örnek olayda, hakemin birden çok masada görev yaptığı anlatılmaktadır. EK-B.4 uyarınca EK-A.4 hükümlerinin uygulandığını da bu cümleden anlıyoruz. Öyleyse kuracağımız mantığı ve aradığımız kararı burada yazan kurallara göre oluşturacağız.
Hakemin, karar verme sürecinde, her iki şahın da tehdit altında olduğunu dikkate almadığını görüyoruz. Salt EK-A.4.b ikinci hükmüne göre hareket etmek hakemi yanlış karar vermeye itmiştir. Hâlbuki her iki şahın da tehdit altında olduğu bir konumda hakem kurallar manzumesinin tümünü öne alarak bakmalı ve kararını buna göre oluşturmalıydı.
 
Her iki şahın da tehdit altında olduğu konuma ilişkin EK-A.4.d de ele alınan maddeye baktığımızda, hakemin karar verme sürecinde “… sonraki hamle tamamlanıncaya kadar bekleyecektir…” emir uygulamasına dikkat edelim. Hakemin her iki şahın da tehdit altında olduğunu gördüğü kaçınılmazdır. Geçersiz hamle uyarısının beyaz taşlarla oynayan oyuncudan gelmesi, oyunun da bu oyuncu tarafından durdurulmuş olması gerekçelerine sığınarak sonraki hamleyi bekleme, sonraki hamleyi görme olanağının kalmadığını hakemin düşündüğünü anlıyoruz. İlk bakışta sonraki hamleyi görme olgusu ortadan kalktığı için kararın bu maddeye sığınılarak verilmesinin de ortadan kalktığı düşünülebilir. Bu yönde bir karara ulaşmayı bu bakış açısıyla anlayabiliriz. Konu ince bir çizgidedir. Kural maddesi yazılırken bu senaryonun da oluşabileceği düşünülmemiş olsa gerek. Ancak biliyoruz ki her durum için kural yazmak olanaklı değildir. FIDE Kuralları önsözünde de buna işaret edilir. (Önsöz kurallar manzumesinin bir parçasıdır)

Bu bakışla örnek olaydaki kararı incelerken IA Erdem Uçarkuş ve IA düzeyinde başka arkadaşlarımın değerli düşünce ve yaklaşımlarına da başvurdum. (Uçarkuş’ile konu üzerindeki çalışmamız telekonferans üzerinden birkaç oturuma sığdı). IA Uçarkuş ile temelde, oyunun sonucu üzerine baştan beri aynı sonucu benimsemiş olmamıza karşın hakemin bu benimsediğimiz sonuca nasıl ulaşacağı, kararını nasıl bir yanıta sığdırabileceği üzerinde farklı şeyleri düşündüğümüzü de söylemem gerek. (Görüşlerine değer verdiğim diğer arkadaşlarımın bir kısmı da benim gibi düşünürken, bir kısmı da hakemin kararını onadıklarını söylediler, bunu da belirtmek isterim.)

Uyarı 1!
  • Her iki şahın da tehdit altında olduğu konumun satranç oyununda anlamlı bir konum olmadığını biliyoruz. Oyunun ruhuna ters bir konumdur. Hem EK-A.4.b beşinci hükmü hem de EK-A4.d hükmü geçersiz hamlenin ve geçersiz konumun düzeltilmesine olanak tanıyan bir madde olarak ortaya çıkmıştır.
  • EK-A.4.d maddesi, hamlede olan oyuncunun yapacağı hamleyle, geçersiz konumu düzeltebilmesine olanak tanımak anlayışıyla sonraki hamlenin tamamlanmasını öne çıkartır. Maddedeki hükme göre sonraki hamlenin tamamlanmasını beklemenin arkasındaki fikir budur.
Uygulamanın ve oluşacak kararın nasıl olması gerektiğine bakalım.

Doğru uygulama
Siyah taşlarla oynayan oyuncunun 66. hamlesinin tamamlanmasının ardından tahtada ‘geçersiz bir konum’ oluşmuştur. Öncelikle, örnek olayda oyunun kazanılması, kazanç savının dile getirilmesi olanaklı değildir.
  • 66. hamlede beyaz taşlarla oynayan oyuncunun hamlesini tamamlamasının ardından, madde EK-A.4.b birinci hükmü uyarınca, hakemin oyunu beyaz taşlarla oynayan oyuncu için kayıp ilan etmesi gerekirdi.
  • EK-A.4.b (geçersiz hamlenin tamamlanması ve kayıp) birinci hükmünden ayrı olarak, 66. hamlede beyaz taşlarla oynayan oyuncunun hamlesini tamamlamasının ardından, siyah taşlarla oynayan oyuncu madde EK-A.4.b ikinci hükmü uyarınca kazanç savında bulunabilirdi.
  • Oyuncular aralarında anlaşarak geçersiz hamleyi düzeltebilirler ve oyuna bu düzeltme sonunda devam edebilirlerdi.
Bu uygulamaların gerçekleşmediğini örnek olayın gelişiminden anlıyoruz. Örnek olayın gelişimine göre hakeme başvurulduğunda bu olanakların ilk ikisi yitirilmişti. Hakem oyuna müdahale ettiğinde, duruma tanık olduğunda her iki şahın da tehdit altında olduğunu görür.

Uyarı 2!
Oyuncuların aralarında anlaşarak geçersiz hamlenin düzeltilmesine yönelik kural maddesi uygulanırken EK-A.4.b dördüncü hükmü (geçersiz hamleye müdahale edilmezse) gözden ve dikkatten kaçmamalıdır.
  • EK-A.4.b beşinci hükmü oyuncuların aralarında anlaşarak geçersiz hamlenin düzeltilebileceğine izin veriyor. Oyuncular bu seçeneği değerlendirirlerse geçersiz hamleyi düzelttikten sonra oyuna devam edebileceklerdir.
  • Oyuncuların aralarında anlaşarak geçersiz hamleyi düzeltebilmeleri için, gözden ve dikkatten kaçırılmayacak hükme göre, hakemin geçersiz hamle karşısında bir müdahalesinin olmaması gerekecektir. (Örnek olayda beyaz taşlarla oynayan oyuncunun 66. Af6+ hamlesine rakibinin ve de hakemin bir müdahalesi olmamıştır.)
  • Kuralın hükmüne göre, siyah taşlarla oynayan oyuncu kendi hamlesini yaptığı için, beyaz taşlarla oynayan oyuncu aralarında anlaşabilselerdi 66. Af6+ hamlesini düzeltebilecekti. Bu hamlenin kurallara uygun bir hamle olarak tamamlanmasından sonra oyun devam edebilecekti.
Şimdi yeniden kuralın nasıl uygulanacağına dönelim.
  • Hakem kurala göre her iki şah da tehdit altındaysa oyunu berabere bitireceğini düşünecektir. Ancak bunun bir kurala dayandırması gerektiğini de düşünmesi gerekir. Çünkü ilgili kural maddesi (EK-A.4.d) “… iki şahın da tehdit altında olduğunu….. görürse…” demektedir. Hakemin bu olaya tanık olması istenir. Hakem olaya tanık olmamıştır, burada öne çıkartıldığı gibi olayın gelişimini görmemiştir (görseydi zaten madde hükmünün gereğini yapması beklenirdi ve böyle bir senaryo da geliştirilmezdi).
  • Bu durumda hakemin bu konuma nasıl ulaşıldığını oyunculara sorarak çözüm yoluna gitmekten başka çıkar yolu yoktur.
  • Oyuncular ulaşılan konumu hakeme anlatırlar ve hakem de bu konuma nasıl ulaşıldığını ‘görmüş olur’.
  • Hakem kararını beraberlik (1/2-1/2) olarak verir. Kuralın özüne dayalı olarak; 66. Af6+ hamlesiyle her iki şah da tehdit altında kalmıştır. Sonraki hamle de siyah taşlarla oynayan oyuncunun gxf6 hamlesidir. Bu hamleyle beraberlik vermek olanaklıdır.
 
Şu sorunun yanıtı da gerekli: “… oyuncular, hakemin bu konuma nasıl ulaşıldığı yönündeki sorgulamasına olumlu yanıt veremeyerek konumu gösterememeleri durumunda nasıl davranılacaktır?” Bu sorunun yanıtı, IA Uçarkuş’un deyişiyle, hakemin ‘ferasetiyle’ (anlayışı, sezişi) verilebilecektir. Bu konuma ulaşmada başka türlü bir yolun olmadığını hakem sezecek ve bir anlayışa sığdıracaktır. Sonuç beraberlik. (1/2-1/2)
 
Farklı bakış
“… oyuncular, hakemin bu konuma nasıl ulaşıldığı yönündeki sorgulamasına olumlu yanıt veremeyerek konumu gösterememeleri durumunda nasıl davranılacaktır?” Çözüm yolunun şöyle olabileceğini düşünüyorum. (Bu noktada IA Uçarkuş farklı bir bakışa gerek olmadığını, başkaca bir düşünce yolunu benimsemediğini ‘hakemin feraseti’ kavramını o nedenle öne çıkarttığını bildirmişti.)
 
Oyuncular hakemin sorgulaması sonrası pozisyonu gösterememesi durumunda hakem ‘feraset’ göstermek yerine somut gösterge ararsa;
  • Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun kazanç savını reddederek oyunu devam ettirebilir.
  • Oyuncular hakemin neden böyle bir karar verdiğini sorabilirler.  Hakem istemi, savı geri çevirirken kararının kısa gerekçesini belirtebilir. (Sadece devam edin demek doğru değildir.“…Şu nedenden dolayı isteminizi red ediyorum, lütfen devam ediniz…”)  Bunda bir sakınca yoktur. Madde 11.9 hükmü uyarınca, hakemin, kararını destekleyen kısa bir açıklama yapması gerekecektir. Hakem, “… kurallar bu geçersiz konumdan kurtulabileceğiniz yönünde düzenlenmiştir. Bunu sağlayabilirsiniz…” gibi, benzer bir yaklaşımla açıklık getirilebilir.
  • Hakemin beyaz taşlarla oynayan oyuncunun kazanç savını geri çevirerek oyunu devam ettirme kararının ardından; örnek olayın gelişimi ve bu olayda sınırlı olmak üzere, oyuncu/oyuncular, kuralı biliyorsa/biliyorlarsa, ortaya çıkan geçersiz konumdan kurtulabileceklerdir.
  • Örnek olayın gelişimi 66. hamleyle sınırlı olduğu için oyuncular aralarında anlaşmaları durumunda geçersiz hamleyi düzeltebileceklerdir (kural geniş zamanda yazılmıştır. Oyuncuların aralarında anlaşmaları için kaçıncı hamlede olduklarının bir sınırı yoktur).
  • Örnek olayın gelişimine göre, EK-A.4.d hükmüne uyarak, hamlede olan beyaz taşlarla oynayan oyuncunun yapacağı 66. hamleyle,
  • oyuncu ortaya çıkan geçersiz konumu ortadan kaldıracak bir hamle yapmışsa (Ve7 veya Şh3 gibi) oyun bu aşamadan devam edecektir.
  • oyuncunun hamlesi geçersiz konumu ortadan kaldıran bir hamle değilse hakem oyunu beraberlikle bitirecektir. (½– ½ )


03 Ekim 2016

IA&IO Tahsin AKTAR
Yorumlar - Yorum Yaz