Geçersiz Hamle ve Hızlı Satranç
Geçersiz Hamle ve Hızlı Satranç
Hızlı satranç ve yıldırım oyunlar artık aynı kurallarla oynanıyor.
“Yıldırım satrançta geçersiz hamle yapılınca oyun bitiyordu. Geçen hafta sonu yapılan turnuvada kuralın değiştiğini, geçersiz hamle hakkının ikiye çıktığını söylediler. Ben şaşırdım tabi. Benim şaşırmam normal de hakemler de birbirine bakıyordu şaşkınlıkla. Bu durumu nasıl açıklarsınız?”
Hızlı satranç ve yıldırım oyunlar, bilindiği gibi, genel kuralların dışında temel bir ayrıntıdan sonra farklı kurallarla oynanır. Bu temel ayrıntı masa sayısıdır. Masa sayısına göre kurallar değişir. Ayrıca, Temmuz 2017’den itibaren, değişen kurallara göre de hızlı satranç ve yıldırım aynı kurallarla oynanır oldu. Tek ayırt edici yan zaman temposu artık.
Hoca efendi, her bayram namazında, namazın nasıl kılınacağını yeniden anlatır.
Hızlı satranç ve yıldırım yarışmaları çok sıklıkla yapılmaz. Hem oyuncular hem de hakemler özel kuralları unutabilir. Bu nedenle, özellikle hakemlerin, yarışma öncesinde oyun kurallarını, kurallara dayalı açıklamaları ve oluşmuş senaryolara verilen yanıtları bir kez daha okumalarında yarar olacaktır.
Bayram namazları yılda iki kez kılınır. Hoca efendi, her bayram namazında, namazın nasıl kılınacağını yeniden anlatır. Ola ki unutulmuştur diye.
Bu yazıda hızlı satranç ve yıldırım oyun kurallarının bazı bölümlerine kısaca değineceğim. Ola ki unutulur diye.
(Hızlı satranç ve yıldırım oyunlara ilişkin kuralların ayrıntılarına buradan ulaşmak olanaklı.)
Zaman ve ayırt edici yön
Hızlı satranç için seçilen zaman 60 dakikadan az ve 10 dakikadan çok olmalıdır. Yıldırım için bu süre 10 dakika veya 10 dakikanın altında olacak şekilde düzenlenmelidir. Başta sözü edilen temel ayrıntı nedir, nasıl saptanacaktır? Hızlı satrançta bir hakem en çok üç masada görev yapıyorsa ve her oyun hakem tarafından yazılıyorsa ‘Yarışma Kuralları’ uygulanacaktır. Burada, hızlı satranca ilişkin özel kurallar yerine, FIDE Satranç Kurallarının 6. maddesinden itibaren yer alan yarışma kurallarının uygulanacağı anlamının yüklü olduğu görülmelidir. Yıldırım oyunlardaysa bir hakem bir masada görev yapıyorsa ve her oyun hakem tarafından yazılıyorsa yine ‘Yarışma Kuralları’ uygulanacaktır.
Eğer masa sayısıyla hakem sayısı arasında belirtilen ilişki yoksa yani bir hakem üçten çok masada görev yapıyorsa, işte o zaman farklı kurallar uygulanacaktır. Benzer biçimde, yıldırım oyunlar içinse, hakem birden çok masada görev yapıyorsa, ‘Hızlı Satranç Kuralları’ uygulanacaktır.
Şimdi de temel hızlı satranç kurallarına kısaca değinelim. Soruda da değinilen temel farklılık geçersiz hamle üzerinedir. Yeni kurallar karşısında oyuncuların ve hatta hakemlerin hayret içinde kalmalarına yol açan değişiklik uygulama üzerinedir. Önceki kurala göre hakem geçersiz hamlenin tamamlanması üzerine oyunu kayıp ilan ediyordu. Yeni kurallara göre geçersiz hamleye ilişkin madde 7.5.5 uygulaması hızlı satranç için de geçerli artık.
- Geçersiz bir hamlenin tamamlandığı belirlenirse (madde 7.5.1),
- Son yatayda bir piyonun bırakıldığı görülürse (madde 7.5.2),
- Oyuncu hamle yapmadan saate basmışsa (madde 7.5.3),
- Oyuncu tek bir hamleyi yapmak için her iki elini birden kullanırsa (madde 7.5.4), rakip bir sonraki hamleyi yapmadığı sürece, hakem geçersiz hamle uygulaması yapacaktır (madde 7.5.5).
Madde 7.5.5’ten anlıyoruz ki, oyuncu ikinci kez geçersiz hamle yaptığında oyunu kaybedecektir. Soruda yöneltilen de budur. Ancak soruda yöneltildiği biçimde bir söylem doğru bir söylem değildir.
Geçersiz hamle yapmak bir hak olarak öne sürülemez
Geçersiz hamle yapmak bir hak değildir. Bu bir hak olsaydı eylem karşısında bir yaptırım uygulanmazdı. Bu ayrıntıya dikkat edilmelidir. Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir ayrıntı daha gizlidir. Hamleler yazılmadığı için hızlı satrançta geçmişe yönelik olarak geçersiz hamle savında bulunulması olanaksızdır. Kuralda ‘rakip bir sonraki hamleyi yapmadığı sürece’ denilmesi boşuna değildir.
Geçersiz hamle yapmak bir hak olarak öne sürülemez
Geçersiz hamle yapmak bir hak değildir. Bu bir hak olsaydı eylem karşısında bir yaptırım uygulanmazdı. Bu ayrıntıya dikkat edilmelidir. Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir ayrıntı daha gizlidir. Hamleler yazılmadığı için hızlı satrançta geçmişe yönelik olarak geçersiz hamle savında bulunulması olanaksızdır. Kuralda ‘rakip bir sonraki hamleyi yapmadığı sürece’ denilmesi boşuna değildir.
Buraya dikkat!
Hakem üçten çok masa yönetiyorsa, geçersiz hamleye tanık olduğunda, oyuna müdahale edinceye kadar, oyuncular peş peşe yeni hamleler yapabilir. Bu durum geçmişte kalan bir geçersiz hamle olarak kabul edilmelidir. Böyle olunca da geçmişe yönelik olarak geçersiz hamle savı ileri sürülemeyecektir. Bununla birlikte benzer durumlarda farklı kararlar da olabilecektir. Hakem geçersiz hamleye tanık olduğunda satranç saatini durdurmak üzere geçersiz hamleyi işaret etmesi sırasında rakibin hamle yapması farklı karar verilecek durumlardan biridir. Bu durumda rakibin hamle yapmış olması geçersiz hamlenin geçmişte yapıldığı savını doğurmamalıdır.
Hakem üçten çok masa yönetiyorsa, geçersiz hamleye tanık olduğunda, oyuna müdahale edinceye kadar, oyuncular peş peşe yeni hamleler yapabilir. Bu durum geçmişte kalan bir geçersiz hamle olarak kabul edilmelidir. Böyle olunca da geçmişe yönelik olarak geçersiz hamle savı ileri sürülemeyecektir. Bununla birlikte benzer durumlarda farklı kararlar da olabilecektir. Hakem geçersiz hamleye tanık olduğunda satranç saatini durdurmak üzere geçersiz hamleyi işaret etmesi sırasında rakibin hamle yapması farklı karar verilecek durumlardan biridir. Bu durumda rakibin hamle yapmış olması geçersiz hamlenin geçmişte yapıldığı savını doğurmamalıdır.
Hakem geçersiz hamleye müdahale etmemişse ve rakip oyuncu hamlesini yapmadan önce hakeme geçersiz hamle yapıldığını bildirme hakkına sahiptir.
Bunun yanında hakemin geçersiz hamleye müdahale etmediği ve rakibin de bunu görmediği durumda oyunun devam edeceği, geçersiz hamlenin de öylece kalacağı bilinmelidir.
4 Nisan 2019
IA&IO Tahsin AKTAR
Yorumlar - Yorum Yaz
