Rok ve Geçersiz Hamle
Rok ve Geçersiz Hamle
Ortaya çıkan duruma anlayış geliştirirken kural maddelerini bütünüyle ve maddeler arasında ilişki kurarak çözümleme yapmak gerekir.
Rok yapılırken hamlenin hangi koşulda yapılmış sayılacağını anlatan kural maddesi ”Oyuncu şahı elinden bıraktığı anda, hamle henüz yapılmamıştır.” der. Hamle henüz yapılmamışsa, oyuncu saatine bastığında neden kuraldışı hamle uygulaması yapılıyor? Maddenin tümüne baktığımızda bu yönde bir anlatım da yok. Hocam, bu durumu nasıl açıklayabilirsiniz?Ortaya çıkan bir durum üzerinde görüş doğurur, anlayış geliştirirken ‘FIDE Satranç Kurallarını’ bütünüyle ve maddeler arasında ilişki kurarak çözümlemek gerekir. Yöneltilen sorunun temelini oluşturan kural maddesi 4.7.2’nin özünde yanıtı da bulmak olanaklı aslında. Gerçekten de, soruda yöneltildiği gibi, madde özünde saate basıldığında geçersiz hamle uygulaması yapılması gerektiğine değinilmez. Ama maddeyi tam ve diğer maddelerle ilişkilendirince tüm uygulamalar kendiliğinden ortaya çıkıyor. Ayrıntıları görmeye çalışalım.
Madde 3.8 şah taşının hareketini anlatır. Alt maddelerin her biri şah taşının her hareketindeki yolu ve anlamı ortaya koyar.
- Madde 3.8.1 şah taşının en yakınındaki bir kareye dik ya da çapraz oynayabileceğini söyler. Buradan anlıyoruz ki şah taşı ancak bir kare ilerleyebiliyor.
- Madde 3.8.2 yine bir şah hareketi olan ‘rok’ hamlesini anlatır, tüm ayrıntısıyla. “Şah, başlangıç karesinden, yine başlangıç karesinde bulunan kaleye doğru iki kare ilerler, ardından kale, şahın en son geçmiş olduğu kareye konur.” Görüldüğü gibi, şah taşı sadece rok hareketinde iki kare ilerleyebiliyor.
Madde 3.10 yapılan hamlenin ve oluşan konumun geçerli veya geçersiz olma koşulunu tanımlar. Madde 3.10.2, taşların hareketi için anlatılan kurallara atıfla “ilgili koşulları karşılamayan bir hamle geçersizdir.” der.
Oyuncu şahı elinden bıraktığı anda hamle yapılmış mıdır?
Madde 4.7’de hamlenin ne zaman ne şekilde yapılmış sayılacağı anlatılır. Madde 4.7.2’de rok hamlesi için tanım yer alır. “Rok yapılırken, oyuncu kaleyi şahın en son geçmiş olduğu kareye bıraktığında hamle yapılmıştır. Oyuncu şahı elinden bıraktığı anda, hamle henüz yapılmamıştır.” Yani sadece şah taşı oynamış, kale taşıyla birlikte yapılması gereken hamlenin bir parçası eksik kalmıştır.
Bu yolla da, madde 3.8.2.’de anlatıldığı biçimde, rok hamlesinin yapılışına ilişkin tanıma uygun bir hamle gerçekleşmemiş ‘ilgili koşullar karşılanmamıştır.’ Öyleyse sadece şah taşıyla iki kare ilerleyerek yapılan bu hamle geçersiz olacaktır. Maddeler ilişkilendirilince bu sonuca varmak güç olmasa gerek.
Bu yolla da, madde 3.8.2.’de anlatıldığı biçimde, rok hamlesinin yapılışına ilişkin tanıma uygun bir hamle gerçekleşmemiş ‘ilgili koşullar karşılanmamıştır.’ Öyleyse sadece şah taşıyla iki kare ilerleyerek yapılan bu hamle geçersiz olacaktır. Maddeler ilişkilendirilince bu sonuca varmak güç olmasa gerek.
Uygulama
- Şah taşının nasıl oynadığını anımsayacak olursak, bu hamlede şah iki kare ilerlemişti.
- Oyuncu saatini durdurduğunda hakem oyuna müdahale ederek durumu saptayacak, sonrasında geçersiz hamle uygulamasını gerçekleştirecektir.
- Oyunun devamı yine şah taşıyla yapılacaktır.
- İlkesel olarak, geçersiz hamle uygulaması sonrasında, ilgili taş eski yerine konularak dokunulan bu taşla bir hamle yapması beklenir.
- Burada öyle olmayacak. Şah taşıyla herhangi bir hamle yapılmayacak.
- Kural diyordu ki: “Hamle henüz yapılmamıştır.” Ve ayrıca “bu yönde geçerli bir rok yapma olanağı varsa oyuncunun başka bir hamle yapma hakkı kalmamıştır.”
- Oyuna, o hamlede oyuncunun yapamadığı hamleyle, eğer olanaklıysa bu yöne rok hamlesi yapılarak devam edilecektir.
- Salt bu durum için, rok yapma koşulu üzerine, geçersiz hamle uygulamasına özel bir koşul ve uygulama biçiminin getirilmiş olduğu dikkatten kaçmamalıdır.
Benzer durumda bir geçersiz hamle uygulaması yapılacaksa, madde 3.8.2’de ki ‘başlangıç karesi’ vurgusuna dikkat edilmelidir. Çünkü şah ve kale taşları daha önce oynamış, sonrasında başlangıç konumuna yeniden gelmiş olabilir. Bu durumda rok hamlesi yapılamaz. Öyleyse maddenin ikinci hükmüyle hareket edilemeyecektir. Madde 4.7.2’nin dördüncü hükmü benzer durumu karşılamaya yeterlidir.
Bu doğrultusunda şah taşıyla bir hamle yapılarak, şah taşının geçerli bir hamlesi yoksa her hangi bir hamleyle oyuna devam edilecektir. Bu ayrıntıya da dikkat etmek gereklidir.
Bu doğrultusunda şah taşıyla bir hamle yapılarak, şah taşının geçerli bir hamlesi yoksa her hangi bir hamleyle oyuna devam edilecektir. Bu ayrıntıya da dikkat etmek gereklidir.
15 Nisan 2019
IA&IO Tahsin AKTAR
Yorumlar - Yorum Yaz
