Notasyon Kağıtları Kimin Malıdır?
Notasyon Kağıtları Kimin Malıdır?
İnceleme amacıyla isteyenlere notasyon kağıtları verilmez mi?
“Katıldığımız açık turnuvada çok az sayıda masanın oyunları canlı yayınlanıyordu. Diğer masaların oyunlarına ait PGN dosyaları da yoktu. Birçok oyuncu daha önce yerel turnuvalarda oynadığı için oyunlarını diğer kaynaklarda bulmak da olanaklı değildi. Rakibimin önceki turlardaki oyunlarını notasyon kağıdından yararlanarak incelemek istedim. Hakem: “Olmaz, yasak! Bunlar gizli.” dedi. Hayal kırıklığına uğradık tabi. İnceleme amacıyla isteyene notasyon kağıtları verilmez mi?
Durum
Günümüzde pek çok satranç oyunu elektronik ortama aktarılarak satranç severlerin incelemesine sunulmuş durumda. Önceleri, internetin henüz yaygınlaşmadığı dönemlerde, satranç olimpiyatında, kıta ve dünya şampiyonalarında oynanan oyunlar kitap haline getirilirdi. Yılın belli dönemlerinde yayımlanırdı. Bu yöntemle oyunlar saklanır ve bir ‘oyun bankası’ oluşturulurdu. Buna da ‘İnformator’ denilirdi. Sovyetler Birliği daha sonra da Yugoslavya bu işi üstlenmişti. Bu maliyetli ve zahmetli olan işten, ilgili ülkelerin dağılması ve internetin de yaygınlaşmasıyla vazgeçildi. Oyunlar düzenli olarak internet üzerinden bankaya yüklenmeye başlandı. Şimdi eski satranç informatorları yeniden basılarak, CD armağanlı olarak internet üzerinden satılmakta.
Şampiyonalarda ‘bülten’ olurdu. O turda oynanan oyunlar kağıda basılarak yayımlanırdı. Oyuncular yeni turdaki rakiplerinin önceki turlarda ne yaptığını, nasıl oynadığını inceleme olanağını elde edebilirlerdi. Bazı bültenlerde seçme oyunların analizlerine de ulaşma olanağı vardı. Bedel karşılığı sunulduğu gibi bedelsiz de sunulabilirdi. Bugün bülten sadece ‘saygınlık’ için hazırlanıyor artık. Maçlar çoğunlukla canlı yayınlanıyor ve oyunlar elektronik ortamdan incelenebilir hale getirilebiliyor. Bazı organizasyonlarda bülten hazırlanarak saygınlık yine yaşatılıyor. Bazen de kağıda basılarak değil, meraklısına e-yayın olarak sunuluyor.
Oyunlar ortada yoksa…
Bültenin yayımlanmadığı yarışmalarda da notasyon kağıtları hakemden istenir ve incelenebilir. Buna göre de düzen alınır. Özellikle yerel etkinliklerdeki oyunlar oyun bankasında biriktirilemiyor. Çoğunlukla yerel satranç etkinliklerine katılan oyuncular hakkında bir fikir elde etmek de güçleşiyor. Bu durumda oyuncuların yarışmada kullandığı notasyon kağıtlarının kaynak olarak kullanılması gerekecektir. Yarışmalarda isteyen oyuncular, antrenörler, gazeteciler oyuncuların önceki turlara ait notasyon kağıtlarını inceleyebilecektir. Hakem bu istemi yerine getirmelidir.
Hakemliğimin ilk yıllarında bana verilen bu görevde tanımıştım Nevzat Süer ustayı. Olanca nezaketiyle kendi seçtiği birkaç oyunun notasyon kağıdını dergi için isterdi. İstedikleri maçlara ait notasyon kağıtlarını oyunculara da verirdik. Hemen oracıkta, ayaküstü, rakiplerinin açılışı nasıl yaptıklarını ya da siyah taşlarla devam yoluna bakarlardı. Bülten yayımlanan yarışmalarda da rakiplerinin notasyon kağıdını isteyen oyuncular da olurdu. Bültenin hazırlanmasının zaman aldığını bildiğimizden kimi zaman bu isteme olumlu bakardık.
Bu konuda hakemlerin farklı görüş içinde olduğunu biliyorum. Rakiplerin önceki turlardaki oyunlarını görmek istemelerinin normal olduğunu, ancak bunun notasyon kağıtlarının verilerek yerine getirilmesinin organizasyonun tarafsızlığına gölge düşürebileceğini söyleyenler var. Notasyon kağıtlarını incelenmesi için hakemin isterse vereceğini isterse vermeyeceğini söyleyerek bir dayanak oluşturmadan reddedenleri de görmek olanaklı. Notasyon kağıtlarının organizasyonun malı olduğunu, salt buna dayanarak başkalarına verilmemesi gerektiğini söyleyenleri de unutmamalıyım.
Notasyon kağıtları tabi ki organizasyonun malıdır. Kuralların 8.3 maddesi de böyle söyler zaten. Organizasyon notasyon kağıtlarını belli bir süre saklamakla da sorumludur. Buna sahip olma, isteyenlere incelemek üzere verip vermemekte serbest olunduğu yönündeki bir yoruma bizi götürmemelidir. Maddenin ruhundan, değerlendirme, internet üzerinden yayınlama, bülten oluşturup yayımlama gibi haklara organizasyonun sahip olduğu yönünde bir algıya varmalıyız. Salt maddenin yazılışındaki sözcüklere sığınarak maddeyi doğru yorumlayamamak hatadır.
Uygulama
Oyunlar internet üzerinden yayınlansa da, bülten olarak yayımlansa da, oyuncu rakibinin önceki turlardaki notasyon kağıdını görmek isteyebilir. Uygulamanın sadece oyuncularla sınırlı olmadığını da unutmadan. Özellikle bir oyuncunun, yarışmadaki rakiplerinin önceki oyunlarına ulaşmasına engel olacak bir yapı kurulmasından satranç oyunu zarar görecektir. Oyuncular, her spor dalında olduğu gibi, yeni maçına hazırlanarak antrenman yapacaktır. Bu da elinde rakiplerinin oynanmış oyunları olursa olanaklı olacaktır.
- Notasyon kağıtlarına yazılmış oyunlar maç bittikten sonra artık kamu malı olmuştur.
- Özellikle belirtelim: Oynanmış oyunlara ait notasyon kağıdı hiçbir koşulda gizli ve saklı belge değildir.
- Hakem, inceleme istemi üzerine, oyunlara ulaşılabilecek kaynağı bildirebilir. Bu durumda notasyon kağıtlarının inceleme için verilmemesi haklı olabilir.
- Notasyon kağıtları bir kaynakta tutulmuyorsa, bu olanak yoksa notasyon kağıdı incelenmek istenirse hakem, bu istemi yerine getirmek durumundadır. “Hayır, veremem!” dememelidir.
- Olası bu yöndeki istemler düşünülerek, yarışmadan önce oluşturulmuş bir düzen içerisinde bu istem yerine getirilmelidir.
- Hakem odasında veya analiz salonunda incelemesi yapılan notasyon kağıdının istenirse resmi çekilebilir, yeniden yazılarak da çoğaltılabilir.
- Notasyon kağıtları izin verilen yerin dışından başka bir yere götürülemez.
Dayanak
Önceki turlara ilişkin notasyon kağıtlarının incelenebileceğine ilişkin uygulamanın yazılı kaynağını da soranlar olmuştur. Bu konuda yazılı bir kurala rastlamadık. Her şeyi yazılı aramanın bir gereği de yoktur. Bir kural yazılmasını beklemek de gereksizdir. FIDE Satranç Kuralları, hakemlerin yeterli, adil ve tam olarak tarafsız olduklarını varsayar. Çok detaylı kurallar hakemin özgür biçimde karar vermesini kısıtlar ve özel durumlardan kaynaklanan sorunlara çözüm bulmasını önleyebilir. FIDE tüm oyuncu ve federasyonların bu bakış açısını benimsemesini önemsemiştir.
Hakemlerin uzun kariyerleri boyunca edindikleri deneyimler ve uygulamaları yoluyla ortaya çıkan gelenekler vardır. Uygulama, satranç oyununun ‘yarışma geleneği’dir. Bilindiği gibi satranç saatleri siyah taşlarla oynayan oyuncunun sağında yer alır. Bu da kural olarak bir yerde yer almaz. Satranç oyununun yarışma geleneğidir. Buradan hareket edilirse yazılı olmayan ve satranç oyununun yarışma geleneğinden gelen kuralların da uygulamada yer alabileceği söylenebilir.
Konuyu böyle anlamak, yorumlamak doğru ve yerinde olur.
9 Haziran 2019
IA&IO Tahsin AKTAR
Yorumlar - Yorum Yaz
