Anlaşmalı Erken Beraberlikler
Anlaşmalı Erken Beraberlikler
“Oyuncular satranç oyununun itibarını zedeleyecek davranışlarda bulunamazlar. “
Daha önce “Anlaşmalı beraberliklerin önüne nasıl geçilebilir?” sorusuna kısaca yanıt vermeye çalışmıştım. Soruda dile getirilen ve yanıtlamaya çalıştığım, aslında, madde 5.2.3’te anlamını bulan ‘oyuncuların aralarında anlaşmaları’ değildi. Çünkü maddenin ana fikrine uygun olarak yapılan beraberlikler oyuncular için bir haktı. Üzerinde durulan ve karşı çıkılan, benim de düşüncemi açıklamaya çalıştığım durum ‘anlaşmalı erken beraberlikti.’
Etkinlik döneminin başlamasıyla birlikte bu konuda sorular ve yakarışlar yine gelmeye başladı. 7-8 yaşında çocuk yaştaki oyuncuların bile, birer hamle yaptıktan sonra aralarında anlaşıp beraberlik yaparak masadan kalktıklarına tanık olan bir hakem arkadaşımız yakarıyor. Aynı zamanda satranç antrenörü de olan bir velimiz yine benzer biçimde yakarıyor. Birer hamle yaparak anlaşmalı beraberlik yapılmasını şiddetle kınıyorlar. Yakınmalarının bir yanı da kuralların yeterince açık olmadığı, kapalı ve yoruma elverişli olduğu yönündeydi.Bilinmelidir ki anlaşmalı beraberliklerin önüne geçmeye çalışmak doğru bir çaba olmayacaktır. Bu bir haktır, bu hakkın nasıl kullanılacağını da kurallar belirlemiştir. Buraya dikkat edilmeli! Her şeyi kurallar belirlemektedir. Bununla birlikte satranç oyun kurallarıyla yarışma kuralları kötü niyetli tutum ve davranışları bütünüyle gidermek üzere oluşturulmamıştır. Bu olanaklı da değildir. Kurallar satranç oyununun bir düzen içinde oynanmasını sağlamak için oluşturulmuştur. Aşırı anlam yüklenmiş kurallar, kurallara getirilmiş ayrıntılar ve ince hatlar karşılaşılan durumları daha karmaşık hale getirecektir. Kurallarda oluşturulacak ince ayrıntılar belli bir hakem sınıfının uygulamalarında belki yararlı olabilir. Ancak yüksek düzeyde yetişmiş, sezgileri güçlü hakemlerin karar verme süreçlerini engelleyecektir. O nedenledir ki küçük ayrıntılar karar verme sürecinde hakemlerin anlayışına ve takdirine bırakılmıştır. Böyle olması doğrudur da. Kuralların yeterince açık olmadığı yönündeki görüşlere bu şekilde yanıt verebiliyorum.
Temel ilke
Anlaşmalı beraberlik önemli bir temel ilkeye dayanır.
Beraberlik anlaşması, oyuncuların görüşüne göre, tahta üzerindeki konumda oyunun devamında kazanç elde etme olanağı bulunmaması durumuna dayanmalıdır.
Bu temel ilkeden ayrı olarak, oyuncunun beraberlik önermek veya bu öneriyi kabul etmek konusunda haklı olabileceği başka özel durumları da olabilecektir.
Anlaşmalı beraberlik neden haktır?
Satranç oyununun temel etiği olan sportmenlik ve centilmenlik anlayışı öne alındığında anlaşmalı beraberlik neden yapılır? Bu, oyuncular için neden bir haktır?
Oyuncular satranç tahtası başına, madde 1.4’e göre, rakiplerini mat etmek, oyunu kazanmak üzere oturur. Oyun sırasında her oyuncu oyunu kazanmak için çaba gösterir. Ancak, oyunun artık bir kazanca gitmediği görüldüğünde, konumun kazanç için artık ümit verici olmadığı anlaşıldığında, oyuncuların, madde 5.2.3’te ele alındığı biçimde, anlaşarak oyunu berabere bitirmeleri onlara tanınan bir hak olarak kabul edilmelidir. Burada, “Konumun kazanç için artık ümit verici olmadığı anlaşıldığında…” söylemi anlaşarak beraberlik yapmanın net olarak ortaya konulması gereken en önemli yanıdır.
Maddenin dili
Maddenin dilinden anlaşılacağı gibi, oyuncuların karşılıklı en az birer hamle yaptıktan sonra bu hakkı elde etmeleri bu maddenin ve oyunu düzenleyen diğer maddelerinin ruhuyla çelişmekte midir? Kuralları doğru ve bir bütün olarak irdeleyip özümseyerek yorumladıktan sonra çelişkiye düşmeyiz.
Kötü niyetle ve haksız çıkar sağlamak adına anlaşmalı erken beraberlik yapılarak masadan kalkılıyorsa, yapılanın kurallara uygun görünür olması arkasında soru işaretleri bırakmasına engel olmaz. Oyuncular, antrenör ve yöneticiler bu konuda üzerine düşeni gereği gibi yaptıkları zaman kötü niyetli sonuçlarla karşılaşılmayacaktır.
Madde 11.1 “Oyuncular satranç oyununun itibarını zedeleyecek davranışlarda bulunamazlar.“ der. Bu anlayış satranç oyununun en temel etik kuralıdır. Maddenin yazım dilinde ‘oyuncular’ denilse de herkese seslenildiği açıktır aslında. Madde 11.5’te mantıksız berabere teklifi getirmenin de yasak olduğu söylenir. İçi dolu iki kural maddesi ortadayken, anlaşmalı beraberliği düzenleyen maddenin ruhunun daha iyi anlaşılır olması gerekir. Madde 11.7 ne diyor? Peki! Madde 12.1 ne anlatıyor? Maddeler 12.2.1 ve 12.2.2 ne güne duruyor? Konuya tüm bu maddeler ışığında bakılmasında yarar vardır.
Maddenin dilinde oyuncuların yapacakları karşılıklı en az birer hamle sonrası bu hakkı elde ediyor olmalarını nasıl anlayacağız? Kurallarda geçerli son düzenleme Temmuz 2017’de yürürlük kazanmıştı. Madde 5.2.3 de bu aşamada bugünkü son halini almıştı. Oyuncuların en az birer hamle yapmaları koşulu bu sırada getirilmişti. Maddenin önceki düzenlemelerine, geçmişine (hafızasına) bakıldığında yazım dilindeki bu farklık görülebilir.
Oyuncuların en az birer hamle yapmaları koşulu, her iki oyuncunun da satranç tahtası başına gelmeden yapılabilecek anlaşmalı beraberliğin önüne geçebilmek içindir temelde. Tek başına ’oyun sırasında’ olunması süreç içinde uygulamada yeterli olmamıştır. Bu anlamda oyun sırasında ortaya çıkabilecek her senaryoda oyuncuların satranç tahtası başında olmalarının en somut göstergesi en az birer hamle yapmış olmaları olarak anlaşılmalıdır.
Oyuncuların en az birer hamle yapmaları koşulu, her iki oyuncunun da satranç tahtası başına gelmeden yapılabilecek anlaşmalı beraberliğin önüne geçebilmek içindir temelde. Tek başına ’oyun sırasında’ olunması süreç içinde uygulamada yeterli olmamıştır. Bu anlamda oyun sırasında ortaya çıkabilecek her senaryoda oyuncuların satranç tahtası başında olmalarının en somut göstergesi en az birer hamle yapmış olmaları olarak anlaşılmalıdır.
FIDE’nin anlaşmalı erken beraberlik konusundaki anlayışının, özel görüşlerinin de (içtihatlarının) her zaman göz önünde bulundurulmasında yarar vardır. Bu görüşlerin ‘kural değerinde sonuç’ olduğunu da unutmamak gerekir.
FIDE anlaşmalı erken beraberlik konusunda son 50 yılda çok sayıda gündem oluşturmuş, kararlar vermiştir. Bu konudaki anlayışı, özel görüşleri hep aynıdır.
- “Gerçek sportmenlik anlayışına göre, bir satranç oyununun kazanmak üzere esaslı çaba gösterilmeden sona ermesi son derece yakışıksız bir durumdur.”
- “Her oyuncu kazanmak için çaba göstermeyi denemelidir. Bütün oyun süresince olanaklı olan en iyi sonuç için çaba gösterme ana ilkesine sahip olunmalıdır.”
- “Anlaşmalı beraberlik yapan oyuncuların, diğer oyunculara örnek davranış sergilemeleri üzerine dikkatleri çekilmelidir. Bu davranışlarıyla organizatörlere ve satrançseverlere karşı saygılı olmalıdırlar. Bu saygıyı göstermemekte ısrar eden oyuncular hakem tarafından cezalandırılmalıdır.”
Her anlaşmalı erken beraberlik için doğrudan uygulanabilecek etkili bir formül yoktur. Bununla birlikte, oyuncular dürüst bir çaba harcamaları gereğini bilmezlikten gelemezler. Yine de her özel durumun genel ilkeleri karşılıyor olması beklenen bir durumdur. Oyuncunun; yarışma tablosundaki yeri, sağlık durumu gibi uygun özel nedenlerle oyunu kazanca götürecek çabayı gösterme yerine beraberlik önerisini kabul edebileceği de asla unutulmamalıdır. Ortaya çıkabilecek özel durumları bütünüyle açıklayabilmek, listeleyebilmek zordur, ayrıca olanaklı da değildir.
Beraberlik anlaşmasına yön veren koşulların varlığı konusunda düşünce üretip davranış sergilemek için sezgileri güçlü ve yetişmiş hakemlerin uygulamalarda yetkilendirilmesi yolu seçilmelidir.
Sosyal medya
Sosyal medyadan çağrı yaparak böylesi erken beraberliklerin önlenmesine yönelik görüşler belirtiliyor. Bunun bir ‘şike’ olduğunu söyleyenler de var. Bunun yanında, maçtan önce iki takım kaptanının beraberlikte anlaşmalarının olağan olduğunu söyleyenlerin olması da şaşırtıcıdır; takımın oyun stratejisi, takımı veya oyuncuyu koruma adına bunun bir taktik olduğunu söyleyebiliyorlar. Olacak gibi değil.
Hem oyun kuralları hem de yarışma kuralları maçtan önce oyunun sonucu üzerinde anlaşmaya varılmasını şiddetle yasaklar. Hiçbir nedenle, ister strateji, ister koruma adına, ne denilmeye çalışılırsa çalışılsın, bu davranış oyuncular ve kaptanlar için yasaklanmış ve suç olan davranışlardandır. Bu nedenle anlaşmalı beraberlik yapmayı düşünen oyuncular bunun maçtan önce yapılmasının kurallara aykırı olduğunu asla unutmamalıdır.
Oyun sırasında, kurallar içinde oynuyor görünen kötü niyetli davranışlar ortaya çıkarsa bunun karşılığının da kurallar içinde yeri vardır. Böylesi kötü niyetli davranışları gören hakem yaptırım içeren kuralları uygulamaktan kaçınmamalıdır. Kuralları hiçe sayarak adeta ‘dalga geçer’ gibi davranıp kötü niyetle oynamanın yaptırımlar arasında satranca yakışmayan bir adı vardır. Hakemin sağlam dayanakları, güçlü belgeleri varsa gereğini yapar, olur biter.
Harcanan çabalar
Anlamsız anlaşmalı erken beraberliklerin önüne geçmek için süreç içinde kurallar geliştirildi. Temmuz 2009 da gerçekleşen kural değişiklikleriyle anlaşmalı beraberlik yapabilmenin önüne hamle sınırı konuldu. Hatta oyunun sonuna kadar hakemden izin alınmadan rakibe beraberlik önerilemeyecek olması dahi kurala yazıldı. Uygulamalarda güçlükler de yaşandı. Ama amaç farklı olunca her seferinde başka yollar bulmak zor olmadı elbette.
13. Avrupa Bireysel Satranç Şampiyonasında (20 - 31 Mart 2012 Bulgaristan/Plovdiv), yarışma yönergesinde, anlaşmalı beraberlik yapabilmek için 40 hamle sınırı ve beraberlik önermek için hakemden de izin isteme koşulu vardı. Yanlış bir yargı oluşturmamaya özen göstererek, bu koşulları yerine getirmeden ve 40 hamle öncesinde (on dokuzuncu hamleden sonra) beraberlik yapan GM Shakhriyar Mamedyarov ve rakibi GM Alvar Alonso Rosell’i hakem yenik saymıştı (0-0). (Hakemin bu kararında madde 11.8’i temel aldığını düşünüyorum.) Bu karar ilk olmamakla birlikte unutulmamış olaylardandır.
Yapılan anlaşmalı erken beraberliğin satranç oyununun temel etiğine, sportmenliğe ve centilmenliğe, anlaşma yapmak için temel ilkelere uygun olmadığı düşünülüyorsa ve bu yönde somut, güçlü belirtilerle ipuçları varsa hakemin bu beraberliğe farklı bir bakışının olması beklenir. Gönüllü olarak kazanma çabasından kaçınmak, rakibe ya da diğer oyunculara avantaj sağlayabilir. Yarışmanın sıralamasını, yeterlik ve ödül listesini olumsuz etkileyen bu anlayış ‘kusurlu davranış’ olarak kabul edilmelidir.
Hakemler kötü niyetle yapıldığını düşündükleri anlaşmalı erken beraberlikleri kabul etmeyerek oyuna devam edilmesini isteyebilirler. Bu tutumlarının, uygulayacakları yaptırım öncesinde bir ‘güvenlik önlemi’ olarak bilinmesinde yarar vardır. Kuralların on ikinci maddesinin ruhu hakemin böyle bir tutum geliştirmesine de olanak tanır.
17 Kasım 2019
IA&IO Tahsin AKTAR
İlgili Makaleler İlgili Kaynaklar
Yaptırım Hukuku ve Stratejisi FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)
Resim Selim Gürcan’ın ‘Satranç Okulu’ haber arşivinden alınmıştır. Mart 2013 Reykjavik turnuvasında Pavel Eljanov, Wesley So ve Bassem Amin birinciliği paylaşmıştı. Son turda Eljanov ve Wesley So arasındaki maç üç hamle sonunda beraberlikle bitmişti. 1.d4 Af6 2.c4 g6 3.Ac3 d5
Eljanov, maçtan sonra, oynamayı düşündüğünü ama rakibinden beraberlik için bir öneri gelince kabul ettiğini söyledi. Eljanov’un beraberlik önerisini reddetmek için bir neden görmemesi, bu sonuçla elde edeceği birinciliği garanti etmesine ve alacağı ödüle dayandırılabilir.
Yorumlar - Yorum Yaz
