Teknik Hazırlık
Başhakemin Teknik Hazırlığı
Yerel uygulamalara ilişkin özgün, özel düzenlemelerin daha öncelikli uygulanacağını başhakem bilmelidir.
Satranç yarışmalarını yürütmek için görevlendirilen başhakemler, yarışma yerine gitmeden önce bir dizi hazırlık yapar. Kişisel sağlığını korumaya yönelik önlemleri alır. Temel gereksinimlerini karşılayacak hazırlıkları yerine getirir. Yarışma yöneticisi ve diğer hakemlerle bağ kurarak uygulayacağı stratejileri ve önlemleri görüşür. Eşlendirme yazılımının kullanımı üzerinde varsa eksiklerini giderir. Tüm bunların yanında bir de ‘teknik hazırlık’ yapar. Nedir bu teknik hazırlık, hangi başlıkları içerir, öneriler nelerdir? Bu soruların yanıtı bu yazının konusu olarak ortaya çıktı.
Yetki
Başhakem bu hazırlıkları yaparken, öncelikle hangi konuları düzenleyebileceği, hangi konularda ön alabileceğine yönelik yetkilerini gözden geçirmelidir. Aksi durumda yanlış adımlara ve gereksiz çabalara yönelmiş olur. Başhakemin yarışma yönergelerinde yer almasa da taşıyacağı temel yetkileri olduğu gibi yarışma yönergesiyle tanınan bazı yetkileri de vardır.
Başhakem;
- Yarışmadan önce yarışmanın yürütülmesine ilişkin önceden öngörülmemiş veya sonradan ortaya çıkan durumları giderebilmek için yarışma yöneticisiyle birlikte ek ve yeni düzenlemeler oluşturabilir.
- Oyun alanı, aydınlatma, iklimlendirme, havalandırma, gürültü, güvenlik ve benzeri konularla tüm oyun koşulları için yarışma yöneticisiyle birlikte yeni veya gelişmiş önlemleri almada yetkilidir.
- Tüm gerekli satranç donanımıyla yeterli sayıda hakem, yardımcı teknik personel ve görevlilerin sağlanmasını, hakemlerin koşullarının istendik düzeyde olmasını da sağlar. Oyun koşullarının FIDE kurallarının gerekliliklerini yerine getirip getirmediği yönünde son kararı verir.
Yarışma yönergesi yoluyla yarışma programının, tur sayısının yeniden planlanması, geç girişlerin uygulanması gibi konularda da yetkiler taşıyabilir. Burada dikkat edilmesi ve yarışma yöneticisiyle yetki karmaşasına girilmemesi gereken bazı başlıklar vardır. Gerek yarışma yönergesi yoluyla gerek başhakemlere yapılan öneriler ve kontrol listeleri yoluyla farklı görevler ve yetkiler verilebilmektedir. Bu hatalı yaklaşımın terk edilmesi hakemlerin yarışma üzerindeki yoğunlaşmalarıyla hakemlik kurumunun saygınlığı açısından çok önemlidir.
Konaklamaların şekli ve düzeyi, masa örtülerinin yıkanması ve ütülenmesi, oyuncuların gereksinimi olan çay setinin hazırlığı, tuvaletlerin yeterli ve temiz olup olmadığı, hakemlerin vize yaptırıp yaptırmadıkları, bekleme alanlarının hazırlığı, kupa, madalya ve diğer ödüllerin kontrolü gibi farklı görevler ve sorumluluklar başhakeme neden verilir anlaşılır gibi değildir.
Hazırlık süreci
Başhakem bu süreçte ilk olarak okuma, anlama ve not alma çalışmasını yürütmelidir. Yarışmanın yürütülmesinde temel dayanak olan mevzuat ve kuralları tek tek okuyarak uygulamalar için ana başlıkları not almalı ve üzerinde senaryolar oluşturmalıdır. Oluşacak senaryolar kurallara uygun, uygulanabilir, üzerinde çalışılmış, elverişsiz durumlar ve engeller görülerek çözümleri oluşturulmuş, öngörüleri hazırlanmış olmalıdır. Bunlar sağlanmadan oluşturulacak senaryolar, sonrasında başhakem için yeni sorunlar ve çözümü olmayan konular olarak karşısına çıkacaktır.
Başhakem tasarladığı her senaryo ve alacağı her önlem için deneme süreçlerini önceden oluşturmalıdır. Bu çalışma, yarışma sürecini ya da kurulacak sistemi doğru ve istendik biçimde işletir. Gerçekte oluşan süreçlerin ya da sistemlerin gerçeğe çok yakın bir şekilde kurgulanmasıyla emekten ve zamandan tasarruf edileceği gibi kazaların önlenmesi benzeri birçok konuda başhakeme büyük avantajlar sağlar. Bu çalışma bir plana bağlı olarak oluşturulacak ‘iş akış çizelgesi’ üzerinde de belirtilir.
Başhakem yarışma yerine gelmeden önce yarışma yöneticisinden ‘Acil Durum Eylem Planı’ konusunda bilgiler almalıdır. Olası bir yangın, sel, çatı çökmesi, toplumsal kargaşa ve deprem gibi benzeri çeşitli kazalar ve afet durumlarında nasıl hareket edileceğinin bilinmesi zorunludur.
Yine bu yarışma sürecinde deneyimlerinden yararlanılacak kaynak kişiler belirlenmeli, görüşmeler yapılmalıdır. Gerektiğinde her aşamada kaynak kişiler aranarak karşılaşılan durumlar üzerine danışılmalı, görüşlerin paylaşılmasından sakınılmamalıdır.
Ana metin içinde teknik hazırlık sürecinde ele alınacak konulara değinilirken giriş cümlesiyle yetinilmiştir. Konuyla ilgili kaynaklar veya makalelerin ilişimleri de yazının sonunda verilmiştir. İlişimlerin dikkatle izlenmesini öneriyorum.
Satranç kuralları
Bir satranç yarışmasının başhakemi için en temel teknik hazırlık, hiç şüphesiz ki satranç kurallarının en doğru uygulamasının öğrenilmesi olmalıdır. (Bu hazırlığın diğer hakemler için de gerekli olduğu unutulmamalıdır.) Bunun için yayınlanmış kaynaklar, yapılan yorum ve açıklamalar okunup değerlendirilmelidir. Sık karşılaşılmayan ve uygulamada güçlük yaşanabilecek kural maddeleri üzerinde çalışma yapılmalıdır. Kural uygulamalarına dayalı olan, daha önce oluşturulmuş senaryoları satranç tahtası üzerinde görmeye çalışarak çalışmalar pekiştirilmelidir.
Yarışma yönergesi
Ülkemizdeki yarışma yönergelerinin ilk maddesi genellikle şöyledir: “FIDE Satranç Kuralları ve TSF Mevzuatı ile Uygulama Yönergesi hükümleri geçerlidir.” İşte hazırlık sürecinde okuyarak anlamaya çalışılacak, üzerinde notlar alınacak temel kaynaklar burada dile getirilen ‘kurallar’, ‘mevzuat’ ve ‘uygulama yönergesi’ olacaktır. Sonrasında da yarışma yönergesinin bütünüyle okunup, yorumlanması, yönergeyle verilen yeni görevlerin içeriğine hazırlanılması, tanınan yeni yetkilerin nasıl uygulanacağına ilişkin edinimlerin artırılması sırayla yerine getirilecek çalışmalardır.
Yarışma yönergesi, yarışma sırasında da sık sık başvurulacak temel metindir. Yarışmanın teknik ayrıntıları da bu belgede yer alır. Yarışmanın eşlendirme sistemi, zaman temposu, eşitlik bozma yöntemleri gibi öne çıkan başlıklar başhakemin hazır olmak zorunda olduğu ve yer yer göz atması gereken ayrıntılardır.
Yarışma yönergesinde yer verilen maddelerin, yönergenin birinci maddesinde sayılan mevzuata ve genel kurallara uygun olarak ele alınması gerekir. Başhakem, yönergede mevzuatla çelişik ve hatalı olan, uygun olmayan bir durumla karşılaşırsa genel uygulamalara ve FIDE kurallarına uygun adımları hiç çekinmeden atabilmelidir.
Yarışmaya katılım hakları ve koşulları
- Başhakem bu konuda neler biliyor ve nasıl bir donanıma sahiptir?
- Kimler bu etkinliğe katılabilecektir?
- Katılım hakkı olmayan ama dikkatsizlik nedeniyle başvurusu kabul edilen hatta eşlendirmeye alınan oyuncular için nasıl bir yol izleyecektir?
Satranç yarışmalarına kimlerin ve hangi koşullarda katılabileceği yarışma yönergelerinde belirtilir. Bazı yarışmalarda oyuncuların katılımı için hiçbir koşul aranmaz. İsteyen her oyuncu katılabilecektir. Bundan ayrı olarak, şampiyona veya birincilikler için de katılım hakları ve koşulları yarışma yönergelerinde ele alınır. Adının önünde ‘Türkiye’ yazan satranç etkinlikleri daha özel katılım koşulları taşır. Bu etkinliklerde ön koşul ‘Türkiye Cumhuriyeti (TC) Vatandaşı’ olunmasıdır. Diğer koşullar daha sonradır. Bundan sonra yaş (küçükler, yıldızlar, gençler, veteran…) veya kadın gibi kategori koşulları sıralanabilir. ‘Türkiye’ yarışmaları için ‘İl Birinciliklerine’ katılma koşulu da getirilebilir. Başhakemin oyuncu listesi üzerinde yapacağı incelemede göreceği aykırı durumları yarışma yöneticisiyle birlikte çözüme ulaştırması beklenir.
Eşlendirme
Başhakemin eşlendirme üzerinde kurgulaması gereken özel yapılar olabilecektir. Örneğin ‘hızlandırılmış eşlendirme’ uygulaması öngörülmüşse bu yapı üzerinde önceden bir örnek çalışma yapması yerinde olacaktır. Yine yönergede eşlendirmede farklı bakış açılarıyla kurallara uygun farklı uygulamalar yapılabilecekse başhakem bunun senaryolarını da önceden hazırlamalıdır.
- Hükmen sonuçlardan kaçınmaya yönelik bir anlayış öngörülüyor mu?
- Oyuncular eşlendirmeye girmeden puan alabilecek mi?
- Sıra veya renk kurasına katılmayan oyuncular için bir uygulama önerisi getirilmiş mi?
Bu örnek başlıklar uygulanacaksa eğer, konunun ayrıntılarına ve işleyişine yönelik bir çalışma yapılması mutlaka gereklidir. Bu başlıklarda bir uygulama yapılması yönergeyle öngörülmemişse başhakemin bu yönde bir uygulama yapamayacağı bilinmelidir.
Yasaklanmış eşlendirme
- Başhakem olası durumda yasaklanmış eşlendirme yapabilecek midir?
Yarışma yönergesiyle böyle bir yetki verilmemişse başhakem olası tartışmalara hazır olmalıdır. Yönerge yoluyla böyle bir yetki verilmese de genel kurallara uyması durumunda ortaya çıkabilecek sorunları giderilebilecektir. İlkesel olarak; son turlarda aynı ülke veya aynı şehir kulüp takımlarının ya da oyuncularının eşlendirilmemesi yolunda bir seçenek her zaman vardır.
Geç girişler
Yarışma yönergesiyle geç girişlere ilişkin oyunculara bir hak tanınmışsa başhakemin geç giriş işlemlerinin nasıl uygulanacağı konusunda ön hazırlığı ve bilgisi olmalıdır.
- Geç giriş işlemi kaç tur için geçerlidir?
- Uygulamada hangi yol ve yöntemler öne çıkacaktır?
Bu soruların yanıtlarına yönelik senaryolar yarışma yöneticisiyle tartışılmalıdır.
Ülkemizdeki geç giriş işlemlerinin uygulama şekli ulusal bir tercihtir. 2004 yılında uygulamaya konulan şekliyle bugün de devam edilmektedir. Ancak yarışma yönergesi yoluyla aynı tercih uluslararası nitelik taşıyan, örneğin ‘open’ turnuvalarda uygulanmamalıdır. Geç giriş işleminden yararlanacak oyuncuların geç kalma gerekçelerini yazılı olarak başhakeme sunmaları temel olgudur. ‘FIDE İsviçre Sistemi Turnuvalar Genel Kuralları’ (General Handling Rules for Swiss Tournaments) bu durumu düzenlemiştir.
Oynanmamış oyunlar
- Başhakem oynanmamış oyunlara ilişkin nasıl bir uygulama yapması gerektiğini biliyor mudur?
- Başhakem ortaya konulan her ‘mazereti’ bir neden olarak kabul edecek midir?
Bu önemli uygulama, yarışmalarda her zaman sorun oluşturmaktadır. Oyuncular, ‘bir nedene’ dayanmadan, bir oyunu oynamadan (hükmen) kaybederse yarışmadan çıkarılır.
Başhakem burada sıralanan temel soruların yanıtına hazır olursa takdir hakkını yerinde kullanabilecektir.
Hatalı veriler
Sıralama ölçütlerinde (puan, rating, unvan) ve oyun sonuçlarının kaydedilmesinde yanlış yazılmalar sıklıkla olabilmektedir.
- Başhakemin böylesi yanlışlıkların nasıl düzeltileceğine ilişkin oluşan yönergeden bilgisi var mıdır?
Başhakem ilgili yönergeyi bilerek hazırlıklarını yerine getirmelidir. Dördüncü turla birlikte, sıralamayı belirleyen ölçütlerdeki yanlış yazılan değerlerde yapılacak düzeltmelerden sonra, sıralamada artık bir değişiklik yapılmayacağının bilinmesi bu alandaki en önemli noktadır.
Yarışmadan çıkan oyuncular
Başhakem yarışmadan çıkan oyuncuların statüleri ve uygulama modeli hakkındaki bilgilerini yenilemelidir. FIDE Yarışmalar Genel Yönergesi, “Oyuncular bir nedene dayanmadan, bir oyuna gelmezse yarışmadan çıkarılır.” der. Ülkemizdeki uygulamalarda hangi nedene dayalı olursa olsun iki tur oynamayan oyuncular yarışmadan çıkarılır. Bunu FIDE’nin genel uygulamalarıyla karıştırmamak gerekir. Yerel uygulamalara ilişkin özgün, özel düzenlemelerin daha öncelikli uygulanacağını başhakem bilmelidir.
İtirazlar
- Başhakem itiraz ve itiraz kuruluna ilişkin yönergeyi doğru biliyor mu?
- Masada verilen kararın başhakem tarafından değiştirileceği süreç kontrol edilebilir mi?
- Gerekli hazırlıklarını nasıl tamamlıyor?
Bazı yerel uygulamalarda, itiraz kurulu oluşturulmayarak son kararı başhakemin vereceğine yarışma yönergelerinde yer verilir. Bu durum hakem karar vermişse sanki artık itiraz edilemeyeceği biçimde algılanmaktadır. Böyle değildir tabi ki. “İtiraz başhakeme yapılacak ve son karar başhakem tarafından verilecektir.” biçiminde anlaşılmalıdır.
Birleştirilen gruplar (kategoriler)
- Başhakem oluşmayan gruplar (kategoriler) varsa nasıl bir yol izleyecektir?
- Grupları birleştirilmek durumunda kalınırsa oyuncuların hakları nasıl korunacak, ödüller nasıl verilecektir?
Başhakem olası bu durum için uygulama senaryolarını hazırlayarak yarışma yöneticisiyle paylaşmalıdır. Önceden planlanmış grupta, planlanmış takvim içerisinde, eşlendirme yapılamayacak sayıda oyuncu bulunması durumunda bu oyuncular başka grupla birleştirilebilir. Esas olan oyuncunun başvurduğu ya da oynamasının zorunlu olduğu grupta oynayabilmesidir. Bunun için eşlendirme yapılabilecek diğer eşlendirme sistemleri seçilebilir. (Döner sistem, ikili döner sistem.)
Örneğin, yaş aralığına göre düzenlenen bir etkinliğe kızlar alt bileşeni de eklenebilir. Bu grupta eşlendirme yapılamayacak sayıda oyuncu olması durumunda, oyuncuların o yaş aralığında genel grupta oynatılmaları esas olmalıdır. Burada öne çıkan seçim ‘yaş aralığında oynama’ olmalıdır. Birleştirme sonucu gruba eklenen oyuncuların, birleştirme öncesindeki grupları için duyurulan haklarının da korunması gerekecektir.
Ertelenen oyunlar
- Başhakem herhangi bir nedenle turu ertelemek durumunda kalırsa uygulayacağı olası senaryo nedir?
- Başhakemin hızlıca başvurabileceği yol gösteren yazılı kaynaklar var mı?
- Bu konudaki temel ilkelerden ve talimattan haberdar mıdır?
Söz konusu talimat ve kaynakları başhakemin biliyor olması beklenir. Ülkemiz organizasyonları için izlenecek yol ve uygulanacak kuralların genel hatları bir talimatla belirlenmiştir. Bir etkinlik ancak çok zorunlu nedenlerle ertelenebilir veya yeri, tarihi, saati değiştirilebilir. Genel ilke, etkinliğin önceden duyurulan yerde ve zamanda gerçekleştirilmesidir. Ancak olası durumda bu iş için bir uygulama senaryosunun yarışma yöneticisiyle birlikte oluşturulmasında yarar olacaktır.
Hastalanan oyuncular
Yarışmalarda sıklıkla yaşanılan istenmeyen sağlık sorunları karşısında, başhakemin kriz oluşmadan önce atacağı adımları bilmesi gerekir. Bu adımlar diğer hakemler ve yarışma yöneticisiyle de paylaşılmalıdır. Bilinmelidir ki yarışma yerinde görev yapan herkes (başta organizasyon yöneticisi ve hakemler) oyuncuların sağlığıyla yakından ilgilenmek zorundadır. Önemli diğer bir yan da oyunlar sırasında hastalanan oyuncular için uygulamanın nasıl olacağıdır. Bu durum için başhakem kaynak belgelerden yararlanarak uygulama senaryosunu oluşturmalıdır.
3 Mayıs 2020
Tahsin AKTAR
İlgili Makaleler İlgili Kaynaklar
Yarışma Yönergeleri Neyi Anlatır? FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)
Yönergelerde Yer Alan Anlatımlar Yarışma Kuralları (Kitapçık/İkinci Sürüm)
Yorumlar - Yorum Yaz
