Konum Tekrarı ve Hakemin Anlayışı
Konum Tekrarı ve Hakemin Anlayışı
“Hamlenizi görmeliyim…”
Geçtiğimiz dönemde, salon etkinliklerinin yapılabildiği süreçte gerçekleştirilen bir turnuvada ilginç bir durumun yaşandığını anlattılar. Ders niteliğinde sonuçlar doğuran bu ‘yarışma öyküsü’ acı reçete de içeriyor aynı zamanda.
Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun yapacağı hamleyle üç konum tekrarı oluşuyordu. Oyuncu, rakibine, tekrar konumunun oluşacağını ve oyunun berabere olacağını söyleyerek ‘beraberlik’ önerdi. Siyah taşlarla oynayan rakip oyuncu da “Hamlenizi görmeliyim.” diyerek öneriye olumlu ya da olumsuz bir yanıt vermedi. Hamledeki oyuncu da konum tekrarını oluşturacak hamleyi yaparak önerisini yineledi. Sonra da süre kaybetmemek için saatine bastı.
Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun hamlesini yapmasıyla, buna ek hamlesini tamamlamasıyla, hamle sırası rakibe, siyah taşlarla oynayan oyuncuya geçmiş oldu. Ama beyaz taşlarla oynayan oyuncu durumda bir gariplik oluştuğunu sezmiş olacak ki hakeme başvurdu. Hakem satranç saatini durdurdu. Beyaz taşlarla oynayan oyuncu süreci anlatarak üç konum tekrarına ilişkin istemde bulundu. Hakem rakip oyuncudan da aynı bilgileri alarak süreci öğrendi. Ortaya çıkan durum karşısında bir karar veremeyen hakem durumu başhakeme anlattı.
Başhakem siyah taşlarla oynayan oyuncunun “Hamlenizi görmeliyim.” diyerek rakibini hamle yapmaya yönlendirdiği, dolayısıyla sportmenliğe ve centilmenliğe aykırı davrandığı gerekçesiyle konum tekrarının varlığını görmek için inceleme yapılmasına karar verdi. Siyah taşlarla oynayan oyuncu rakibinin artık hamlede olmadığını, tekrar konumu isteminde dahi bulunamayacağını söyleyerek başhakemin kararına itiraz etti. Başhakem itirazı dikkate almayarak konum tekrarına ilişkin incelemeyi yaptı. İnceleme sonunda tekrar konumunun oluştuğunu bildirerek oyunu bitirdi (½ – ½ ).
Başhakem oyuncuları notasyon kağıtlarına sonucu yazarak imzalamaya davet etti. Siyah taşlarla oynayan oyuncu itirazını sürdürerek sonucu kabul etmediğini, imzalamayacağını bildirdi. Başhakem sonucu imzalamayan oyuncuyu ‘terk etmiş’ kabul ederek oyunun sonucunu yeniden belirledi (1 - 0).
Öykü böyle. Başta söylendiği gibi her satırından ayrı dersler çıkarılacak sonuçlar var öyküde. Öykünün kahramanlarından başhakemin ‘ulusal’ düzeyde oluşu öykünün ‘korkunçluğunu’ da ortaya koyuyor ayrıca.
Başlangıçta bir tek konu üzerinde bir hata yapılmış, sonrasında aynı konu üzerinde peş peşe hatalar, hatalı kararlar ortaya çıkmış. Bu yazıda ortaya çıkan durum ve kararlar çözümlenecek. Ama başta ters iliklenmeye başlanan düğmeleri çözmek gerek.
Beraberlik önerisi
Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun üç konum tekrarı oluşacağını, oyunun berabere olacağını söyleyerek rakibine beraberlik önermesini nasıl anlamalıyız? Öneri, madde 9.1.2.1’e göre bir ‘beraberlik önerisi’ miydi, yoksa, konum tekrarı oluşacağının görülmesi üzerine, inceleme yapılarak işlemin uzamaması adına, işi kolaylaştırmak için madde 9.1.2.3’ün ruhuna uygun olarak mı yapılmıştı?
İkinci durumun karşılıklı olarak görüldüğü, beraberlik önerisinin bu yönüyle rakibe yapılmış olduğu anlaşılıyor. Oyuncuların iletişimi de bu yönde zaten. Siyah taşlarla oynayan oyuncu konum tekrarına giden karşılıklı ikişer hamleyi de biliyordu. Kendisine, konum tekrarından dolayı, oyunun berabere olacağı öne sürülerek beraberlik önerisi yapılmıştı. Durumun anlatıldığı başhakemle olan iletişimde de bu görülüyordu.
Peki, siyah taşlarla oynayan oyuncu rakibinin hamlesini neden görmek istemişti? Bu isteminde bir art niyet var mıydı? Başhakemin dediği gibi rakibini hamlesini yapmaya zorlamak mı istemişti? Oyuncunun niyetini anlamaya yönelik bir çaba doğru değildir. Hakemler de bu yönüyle bir çözümleme de yapmamalıdır.
Siyah taşlarla oynayan oyuncunun başhakemin tutumuna ve kararına yaptığı itiraza bakılırsa; rakibinin artık hamlede olmadığını, tekrar konumu isteminde dahi bulunamayacağını söylemesinden madde 9.4’te anlatıldığı gibi bu kuralı ve uygulamayı bildiğini anlamak olanaklıdır. Bu aşamada “Hamlenizi görmeliyim.” söyleminin doğru ve yakışık bir davranış olmadığı söylenebilir.
Başhakemin anlayışı
Başhakem, siyah taşlarla oynayan oyuncunun “Hamlenizi görmeliyim.” istemiyle rakibini hamlesini yapmaya yönlendirdiği, dolayısıyla sportmenliğe ve centilmenliğe aykırı davrandığı anlayışına sahipse eğer, madde 12.9’a göre ‘orantılı güçte’ bir yaptırım uygulayabilirdi. Buna, yaptırım hukuku ve stratejisi bakımından, ‘yerinde’ ve ‘yeterli’ denilmesinde bir sakınca da olmayacaktı. Hakem sonrasında da oyunu devam ettirmeliydi. Karar ve uygulama hepsi bu kadar olacaktı.
Bu yapılmayarak sportmenliğe ve centilmenliğe aykırı davranılması gerekçe gösterilerek, madde 9.2.1.1’in dili ve ruhuyla çelişik karar verilmesi anlaşılır bir tutum değildir. Hakemlerin kuraldan ayrılarak kuralın dilinde ve ruhunda olmayan yeni bir karar vermeye kendini yetkili kılması son derece hatalı bir tutumdur. Başhakemin kuralı kenara iterek yeni bir uygulamaya kendini yetkin kılan bu hatalı tutumu ‘formasyon eksikliğiyle’ ilgilidir.
Kararlar
Başta verilen yanlış karar uygulamaya konuldu bir kere. Tekrar konumunun incelemesi yapıldı ve oyun beraberlikle bitti artık. (Bu sonuç, artık değiştirilemeyecek bir oyun sonucu değildir.) Bunlara bir yenisi daha eklenerek, başhakemin oyunun sonucuna ilişkin verdiği son kararı da doğru olmamıştır.
Oyunun önce beraberlikle bitirilmiş olması bir sonuçtur. Oyuncuların bu sonucu notasyon kağıdına yazarak imzalamalarının istenmesi üzerine, buna “Hayır!” diyen siyah taşlarla oynayan oyuncuya mutlaka bir yaptırım uygulanması gerekmez. Hakemin, haksızlığa uğradığını ileri süren, gerilim içinde olan oyuncunun üzerine imza atmasını isteyerek gitmesi doğru olmayacaktır.
Oyuncunun imza atmayı kabul etmemesinin adı, oyunu ‘terk etme’ anlamına gelmez. Hakem daha önce verdiği konum tekrarına ilişkin beraberlik kararıyla oyunu bitirmemiş miydi? Buradan oyuncuların terk etmesi şeklinde bir sonuç çıkamaz artık. Bu da hakemin hatalı tutumuyla ortaya çıkmış bir söylemdir.
Böylesine itirazlı ve gerilimli zamanlarda rakip oyuncu ve hakemin notasyon kağıdını imzalaması her zaman yeterlidir. Salt bu nedenle bir yaptırım uygulanacaksa sonuç başhakemin yaptığı gibi de olmamalıdır. Siyah taşlarla oynayan oyuncunun verilen karara ve oyunun sonucuna karşı önlenemez itirazları karşısında bir yaptırım uygulanacaksa ve bu oyuncunun puanı azaltılarak yapılacaksa eğer, madde 12.9.5’e göre oyuncunun puanı azaltılarak oyunun sonucunun ( ½-0 ) olarak belirlenmesi beklenirdi.
Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun puanının madde 12.9.4’e göre artırılmasının bir temeli yoktur. Madde 12.9.4 ve 12.9.5’e göre bir oyuncunun puanını azaltırken diğerinin puanını artırmak bu olayda uygulanabilecek bir seçenek olmamalıydı. Başhakemin bu bilinçle de hareket etmediği açıkça görülmektedir.
İlk düğme
Başhakem kendisine durum anlatıldığında, beyaz taşlarla oynayan oyuncu artık hamlede olmadığından hiçbir şey düşünmeden, başkaca bir değerlendirme yapmaya gerek duymadan tekrar konumuna ilişkin istemi doğrudan kabul etmemeliydi. İlk düğmeyi bu şekilde iliklemeliydi.
Dikkat edilirse, bu anlatımda, konum tekrarına yönelik diğer ‘şekil koşullarının’ varlığının dahi bir öneminin olmadığını anlamak olanaklıdır. Başhakem bu şekildeki istemi madde 9.4 uyarınca kabul etmeyerek oyunu devam ettirmeliydi.
Acı reçete
Öyküyü anlatmadan önce, başta, bir acı reçeteden söz edilmişti. Ama bu reçetenin kime ait olduğu söylenmemişti. Acı reçete, olsa olsa, kuralı kenara iterek yeni bir uygulamaya kendini yetkin kılan, ilk düğmeyi yanlış ilikleyen başhakeme aittir.
5 Eylül 2020
IA&IO Tahsin AKTAR
Kaynak Makaleler İlgili Kaynaklar
9.2 Tekrarlanmış Konum Uygulaması FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)
Yorumlar - Yorum Yaz
