İki Taşla Oynama
İki Taşla Oynama
"Bu kuraldışı bir durumdur."
İletilerle gelen sorular oluyor sıklıkla. Gönderene yine bir iletiyle yanıt vermeye çalışıyorum. Kimi zaman, daha önce yöneltilmiş sorular için verdiğim yanıtların ilişimini yolluyorum ki aynı veya benzer sorular karşısında farklı bir yanıt biçimi oluşmasın diye. Bu yazıda iletiyle yanıt verdiğim bir soruyu geniş kitlelerle paylaşmak istiyorum. Zaman içinde üst üste birkaç kez sorulunca bir yerde farklı düşüncelerin ortaya çıktığını düşünüyorum.
Yazıda, hamle yapma sırası kendisinde olan bir oyuncunun, aynı hamle sırasında aynı taşı iki kez hareket ettirmesi ve yine aynı hamle sırasında bu kez iki taşını hareket ettirmesi konuları işlenecek.
At taşı başka kareye oynatılamayacaktır
90 dakika ve her hamle için 30 saniye eklemeli temponun uygulandığı turnuvadan bir kesit. Siyah taşlarla oynayan oyuncu d7’de bulunan at taşıyla 47. … Ab6 ‘hamlesini yapıyor’. Saatine basmadan önce bir kez de Axd5 oynayarak hamlesini tamamlıyor.Senaryoyu genişletmeden verilecek karar ve uygulama doğrudan ele alınacak.
Çözümleme
Ortaya çıkan durumla satranç oyun kurallarının kurucu maddelerine karşı bir ‘kuraldışılık’ oluşmuştur. Madde 1.1’de oyuncuların taşları sırayla hareket ettireceklerine yer verilir. Madde 1.2’de de yine yapılan hamlenin ardından oyuncuların karşılıklı olarak sırayla hamle yapacağı anlatılır. Madde 1.3 ise oyuncu hamlesini yapmışsa artık hamle sırasının rakipte olduğunu söyler. Bu esas kurucu maddeler dikkate alındığında siyah taşlarla oynayan oyuncunun 47. … Ab6 hamlesini yapmış olmasının ardından artık ‘hamle sırası’ beyaz taşlarla oynayan oyuncudadır. Madde 1.1’e göre oyuncuların sırayla hamle yapacağı dikkatten kaçmamalıdır.
Çözümlemeye esas bir kurucu madde daha vardır ki bu madde her şeyi açıklar aslında. Madde 4.7 hamlenin yapılışının tanımıdır. “Bir taş, kurallara uygun bir hamle…..olarak bir kareye bırakıldığında, o hamlede [hamle sırasında] başka bir kareye oynatılamaz.” Bu durum hamlenin artık yapılmış olduğunu söyler. Siyah taşlarla oynayan oyuncu 47. hamlesinde d7’de bulunan at taşıyla Ab6 hamlesini yapmıştı. Anılan maddelere göre artık hamle yapma sırası beyaz taşlarla oynayan oyuncudadır. Ve yine, madde 3.6’da tanımlandığı biçimiyle hareket etmiş olan at taşını bu hamle sırasında başka bir kareye oynatamayacaktır. Çünkü bu hamle madde 3.10.1’e göre ‘geçerli bir hamledir.’
Axd5 hamlesi için verilecek karar ve uygulama nasıl olacaktır?
Başlarken, hamle yapma sırası kendisinde olan bir oyuncunun aynı hamle sırasında aynı taşı iki kez hareket ettirmesine ‘kuraldışılık’ denilmişti. Oyuncu hamlesini tamamladığı için bu geçersiz bir hamledir. Oluşan duruma maddeler 7.1 ve 7.5.1 yeterli yanıtı vermektedir. “Bir kuraldışılık oluşursa taşların önceki konumlarına dönülmeli…” ve “… Oyun sırasında geçersiz bir hamlenin tamamlandığı belirlenirse, konum kuraldışılığın hemen öncesine getirilir.” Ortaya çıkan durum geçersiz bir hamle olduğundan, bu iki madde esas alınarak çözümleme tamamlanacaktır.
Hakem;
- Madde 7.5.5’in birinci hükmüne göre yaptırım uygulayacaktır.
- Madde 4.3.1’e göre ilk dokunduğu taşla hamlenin tamamlanmasını isteyerek oyunu devam ettirecektir.
- Kural gereği at taşının önceki karesine, b6’ya, alınmasını sağlayacaktır.
Uygulamada dikkat edilmesi gereken önemli bir ayrıntı vardır. Ab6 hamlesi geçerli bir hamledir. O nedenle konum geri alınırken at taşının ilk bulunduğu kareye, d7’ye dönülmeyecektir.
İki ayrı taşla hamle yapınca olan nedir?
90 dakika ve her hamle için 30 saniye eklemeli temponun uygulandığı takım turnuvası. Bir masada gelişen durum konumuz kapsamında örnek olarak ele alındı. Siyah taşlarla oynayan oyuncu f4’de bulunan at taşıyla 53. … Ad3 ‘hamlesini yapıyor’. Hemen ardından bir kez de Ke1 oynayarak ‘mat ettiğini’ bildirip arkasına yaslanıyor. Beyaz taşlarla oynayan oyuncu şaşkınlığını gizleyemeden satranç saatini durdurarak hakeme başvuruyor. Gelişmeyi anlatıyor. Hakem, hem oyuncuların söylemlerini dinliyor hem de notasyon kağıtlarındaki hamlelerini inceleyerek vereceği kararda dikkate alıyor. Siyah taşlarla oynayan oyuncunun, iki ayrı taşla hamle yaptığı gerekçesiyle, geçersiz hamle yaptığı yönünde kararını veriyor. Daha önce de rok yaparken iki elini kullanan oyuncu ikinci kez geçersiz hamle yaptığı için, madde 7.5.5’in ikinci hükmüne göre, doğal olarak oyunu kaybediyor. Bu sonuçla takım da yenilmiş oluyor.
Çözümleme
Bu senaryonun çözümlemesinde de gelişen durum için verilecek karar ve uygulama ele alınacak. Bu olayda satranç oyun kurallarının kurucu maddelerine karşı henüz bir kuraldışılık oluşmadığını peşinen söyleyebiliriz. Önceki senaryonun çözümlemesine dayanak olan kural maddeleri aslında bu olayda da geçerlidir. Ancak hakemin kararında bir hata vardır. Bu hata oyunun kaybedilmesine neden olduğu gibi takımın elde edeceği sonucu da etkilemiştir. Bunu da dikkate almak gerekir.
Bu senaryoda da önceki örnek olayda öne çıkan kural maddeleri esas alınarak çözümleme tamamlanacak.
Hakem;
- Siyah taşlarla oynayan oyuncunun Ke1 hamlesini de yaptıktan sonra mat ettiğini düşünerek saatine basmadığının farkına varamamıştı. Bu nedenle geçersiz hamle henüz ‘oluşmamıştır’.
- Geçersiz hamle oluşmadığı için bu yönde bir yaptırım da uygulamayacaktır.
- Kural gereği kale taşını önceki kareye, e2’ye, almasını ‘böyle bir hamle yapamayacağı’ vurgusuyla sağlayacaktır.
- Madde 4.3.1’e göre ilk dokunduğu taşla hamlenin tamamlanmasını isteyecektir. 53. … Ad3 hamlesi kurala göre yapılabilecek uygun ve geçerli bir hamledir.
- Oyunu bu hamleyle devam ettirmelidir.
Oyuncunun dikkatinin çekilmesine yönelik olarak öğüt niteliğinde bir uyarı yapma ya da madde 12.9’a göre orantılı güçte bir yaptırım uygulama hakemin takdirindedir.
Uyarı!
Her iki senaryoda da, at taşıyla yapılan ilk hamleler geçersiz olsaydı bu kez madde 7.5.1’e göre at taşının ilk bulunduğu karelere dönülerek geçersiz hamle uygulaması tamamlanacaktı.
24 Eylül 2020
IA&IO Tahsin AKTAR
İlgili Makaleler İlgili Kaynak
4 Dokunulan Taş Uygulaması FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)
Yorumlar - Yorum Yaz
