'Hızlı' Piyon Terfisi
'Hızlı' Piyon Terfisi
'Hakemin oyunun devamına ilişkin kararı tartışılıyor'
Örneğimizde, 10 dakika ve her hamlede 5 saniye eklemeli tempoyla oynanan turnuvadan bir maç var. EK-A.4 kuralları geçerli. “Beyaz taşlarla oynayan oyuncu piyon taşını son yataya oynayarak hamlesini tamamlıyor. 66. h8 … Siyah taşlarla oynayan oyuncu da hamlesini yaparak saatine basıyor. 66. h8 Ff8 67. hamlede beyaz taşlarla oynayan oyuncu h8’de bulunan piyonunu tahtadan dışarıya çıkararak vezir taşını kareye bırakıp hamlesini tamamlıyor. Siyah taşlarla oynayan oyuncu satranç saatini durdurarak hakeme başvuruyor. Yaptıkları son hamlelerle oluşan gelişmeyi bildiriyor.
66. hamlede geçersiz bir konum oluştuğunu, rakibinin 67. hamlesiyle oluşan bu geçersiz konumu gideremeyeceğini bildiriyor. Hakem gelişmeleri dinleyip anladıktan sonra siyah taşlarla oynayan oyuncunun itirazını geri çeviriyor. 67. hamlede geçersiz konumun giderildiğini söyleyerek oyunun devamına karar veriyor. Tartışmalar da bu karar sonrası başlıyor.
Ek-A.4 kuralları neyi anlatır?
Örnek olayda kullanılan zaman ‘Hızlı Satranç’ temposunu gösteriyor. EK A.4’e göre, hızlı satranç genel kuralların dışında farklı kurallarla oynanır. Bir hakemin görev yaptığı masa sayısına göre kurallar değişir. Örnek olayda da böyle bir durum var.
- Bir hakem 3’ten çok masada görev yapıyor.
- Yapılan hamleler yazılmıyor.
Bu temel farklılıklarla oyunun yeni kuralları sıralanır. Hamlelerin gelişimine göre hakemin tutumu ve olası kararları çözümlemekte yarar var.
- Beyaz taşlarla oynayan oyuncu 66. h8 oynayarak hamlesini tamamlıyor. Hakem bu anda madde EK-A.4.2’nin 1. hükmü uyarınca geçersiz hamleye hükmederek uygulamayı yerine getirmeliydi.
- Ya da siyah taşlarla oynayan oyuncu yeni hamlesini yapmadan önce EK-A.4.2’nin 2. hükmü uyarınca hakeme başvurarak geçersiz hamleyi işaret etmeliydi.
Bunların yapılmadığı örnek olayın gelişiminden anlaşılıyor.
Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun 66. hamledeki geçersiz hamlesinin üzerine siyah taşlarla oynayan oyuncu da yeni bir hamle yaptığına göre, bu aşamadan sonra, EK-A.4.2’nin 3. hükmü uyarınca geçersiz hamle düzeltilemeyecek ve oyun o konumdan devam edecektir. Yani, maddenin hükmü, oyunun o şekliyle devam edeceğini söyler. Artık piyon son yatayda kalacak ve vezir taşıyla değiştirilmeyecektir.
Örnek olayda neler oldu?
Örnek olayın gelişimine baktığımızda, hakemin kararını çözümlemek gerekecek.
Hakem siyah taşlarla oynayan oyuncunun başvurusunu dinledikten sonra kararını kuralların, EK A.4.4’ün birinci hükmü uyarınca verdiğini anlıyoruz. Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun, 67. hamlede, son yataydaki piyon taşını tahtanın dışına çıkararak yerine vezir taşını bırakması ‘yeni bir hamle değildir.’
Madde 3.7.5.1’e göre, piyon taşı son yataya oynadığı 66. hamlede, vezir, kale, at veya fil taşlarından biriyle değiştirilmeliydi. O hamlede terfi taşıyla değiştirilmemiş olan piyon taşı, sonradan bir terfi taşıyla değiştirilemez. Madde 4.7.3’te böyle söyler. Bu kesin. O nedenle hakemin kararı, kuralların EK-A.4.4’ün 2. hükmü doğrultusunda, ‘beraberlik’ olmalıydı.
Madde 3.7.5.1’e göre, piyon taşı son yataya oynadığı 66. hamlede, vezir, kale, at veya fil taşlarından biriyle değiştirilmeliydi. O hamlede terfi taşıyla değiştirilmemiş olan piyon taşı, sonradan bir terfi taşıyla değiştirilemez. Madde 4.7.3’te böyle söyler. Bu kesin. O nedenle hakemin kararı, kuralların EK-A.4.4’ün 2. hükmü doğrultusunda, ‘beraberlik’ olmalıydı.
Olası gelişme
“Beyaz taşlarla oynayan oyuncu piyon taşını son yataya oynayarak hamlesini tamamlıyor. 66. h8 … Siyah taşlarla oynayan oyuncu da hamlesini yaparak saatine basıyor. 66. h8 Ff8 Hakem olağan görev anlayışıyla bu masaya geldiğinde h8 karesinde beyaz bir piyon taşının durduğunu görüyor. Bu sırada beyaz taşlarla oynayan oyuncunun saati de çalışıyor. (Hakem, EK-A.4.4 uyarınca,
- Bu durumda hiçbir şeye karışmayacak,
- Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun hamlesini tamamlamasını bekleyecek, oluşan konuma göre karar verecektir.
Beyaz taşlarla oynayan oyuncunu son yataydaki piyonu dışarıya çıkararak yerine vezir taşını bırakıyor ve hamlesini tamamlıyor.”
Örnek olay bu anlayışta gelişirse karar farklıdır şüphesiz. Hakem bu şekilde ve bu konumdan oyunun devamını sağlayacaktır. Çünkü hakem masada tanık olduğu, gördüğü andaki konuma göre karar verecektir. Beyaz piyon taşının ne zaman son yataya geldiği konusunda hakemin bir bilgisi yoktur. Rakip oyuncu da bir itirazda veya başvuruda da bulunmamıştır.
Burada dikkat edilecek bir yan vardır. EK-A.4.4 hükmü oyunun berabere ilan edilmesi için koşul koymuştur. Bu gerek koşuldur. Kimi görüş sahibi son yatayda duran piyonun ne zamandan beri orada olduğunu tartışır. Hakem ne zaman bu konumu görmüşse, o anda hamlede olan oyuncunun hamlesinin tamamlanmasının beklenmesinin gerektiği biliniyor. O yüzden gerek koşul olarak adlandırıyorum. Çünkü madde 'bekleyecektir', 'ilan edecektir' sözcükleriyle biten kesin hüküm sözcükleri içerir.
Olası gelişmeye bir karar vermek gerekirse: EK-A.4.4’e göre, oluşan geçersiz konum beyaz taşlarla oynayan oyuncunun vezir terfisiyle ortadan kaldırılmış oldu. Hakeme bir itiraz ve bu yönde bir başvuru da olmamıştır. Bu durumda oyun devam edecektir. Hakemin bu yönde vereceği karar doğru ve uygulanabilir bir karardır.
Maddenin dili
Madde yazılışı, dili ve ruhuyla sıkıntılı bir maddedir. Maddenin dili, aslında, hakemin tanık olduğu tamamlanacak son hamlenin oluşturduğu konuma göre, geçersiz konumun düzeltilebileceği yönünde hüküm içermektedir.
Genel hukuka göre, bir yasa, bir kural tüm vatandaşlara, tüm muhataplara uygulamada eşit davranmalıdır. Örnek olayımıza göre bir hak varsa, bir uygulama varsa bu uygulama her iki oyuncu için de geçerli olmalıdır.
Son yatayda duran bir beyaz piyon taşının varlığı için geçersiz konum diyen kural, bu konumun giderilebileceğini, giderilirse oyunun devam edeceğini ortaya koyuyor. Bu bakış açısıyla; beyaz taşlarla oynayan oyuncu son yataydaki beyaz piyon taşını hiçbir zaman alamayacak ve geçersiz konum giderilemeyecektir. Maddenin yazılış biçimiyle bir ‘asimetrik’ durumun olduğu görülür.
Sadece siyah taşlarla oynayan oyuncu son yatayda duran beyaz piyon taşını isterse ve alabilecek bir taşı varsa alarak geçersiz konumu ortadan kaldırabilecektir.
Bununla birlikte, terfi işleminin gerçekleşme süreci beyaz taşlarla oynayan oyuncunun kendi sorumluluğundadır. Bu sorumluluğu terfi sürecinde yerine getirmeyen oyuncu için uygulamada maddenin eşit davranmadığını, hak kaybının olduğunu söylemek de doğru olmayacaktır. Kural koyucu, bu genel hukuk kuralına uygun olarak kuralı kaleme almış olsaydı böylesi değerlendirmeler ortaya çıkmayacaktı.
Son yatayda duran bir beyaz piyon taşının varlığı için geçersiz konum diyen kural, bu konumun giderilebileceğini, giderilirse oyunun devam edeceğini ortaya koyuyor. Bu bakış açısıyla; beyaz taşlarla oynayan oyuncu son yataydaki beyaz piyon taşını hiçbir zaman alamayacak ve geçersiz konum giderilemeyecektir. Maddenin yazılış biçimiyle bir ‘asimetrik’ durumun olduğu görülür.
Sadece siyah taşlarla oynayan oyuncu son yatayda duran beyaz piyon taşını isterse ve alabilecek bir taşı varsa alarak geçersiz konumu ortadan kaldırabilecektir.
Bununla birlikte, terfi işleminin gerçekleşme süreci beyaz taşlarla oynayan oyuncunun kendi sorumluluğundadır. Bu sorumluluğu terfi sürecinde yerine getirmeyen oyuncu için uygulamada maddenin eşit davranmadığını, hak kaybının olduğunu söylemek de doğru olmayacaktır. Kural koyucu, bu genel hukuk kuralına uygun olarak kuralı kaleme almış olsaydı böylesi değerlendirmeler ortaya çıkmayacaktı.
EK-A.4.4’e yeniden bakacak olursak, her iki şahın da tehdit altında olması durumu da bir asimetri oluşturur. Ancak, son yatayda duran piyon taşından farklı olarak, ortaya çıkan geçersiz konumu her iki oyuncunun da ortadan kaldırabilmesi olanaklıdır.
8 Ekim 2020
IA&IO Tahsin AKTAR
İlgili Makaleler İlgili Kaynak
Geçersiz Hamle ve Hızlı Satranç FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)
Yorumlar - Yorum Yaz
