5 Konum Tekrarı ve Eşdeğer Etki
5 Konum Tekrarı ve Eşdeğer Etki
Hakemin en önemli savunusu neydi?
Örnek olaydaki oyunda 90 dakika ve ilk hamleden itibaren her hamle için 30 saniye ekleme uygulanıyor.
Siyah taşlarla oynayan oyuncunun 65. hamlesiyle 5 konum tekrarı gerçekleşiyor. Ancak oyuncular ve hakem o sırada bunu göremiyor. Siyah taşlarla oynayan oyuncunun 87. hamlesinden sonra beyaz taşlarla oynayan oyuncu oyunu terk ediyor. Siyah taşlarla oynayan oyuncu oyunu kazanıyor. (0-1)
Beyaz taşlarla oynayan oyuncu, oyundan sonra çözümleme yaparken, 5 konum tekrarı yapıldığını görüyor. İtiraz süresi içinde bunu hakeme bildiriyor. Hakem yapılan itirazı yerinde görerek oyunu inceliyor. 65. hamleyle 5 konum tekrarı yapıldığını saptıyor. Oyunun sonucunu yeniden belirliyor (½- ½).
Siyah taşlarla oynayan oyuncu yeni turun eşlendirmesini gördüğünde önceki turun sonucunun değiştirildiğini öğreniyor. Hakeme başvurduğunda yapılacak bir şeyin olmadığı kendisine bildiriliyor.
Senaryonun gelişimi göz önüne alındığında, öncelikle, hakemin bir formasyon eksikliği içinde olduğunu söylemek yerinde olacaktır. Hakemin verdiği kararın da yanlış olduğunu söylemekte ayrıca yarar var.
Bu yazıda, verilen kararın yanlışlığının gösterilmesinden ayrı, hakemin ‘tutumu’ ve kural uygulamadaki ‘anlayışı’ ele alındı. Bu yazının ilginç bir yanı daha var. FIDE Hakem Komisyonu 5 Konum Tekrarı ve 75 Hamle kural maddelerine ilişkin bir açıklama yapmıştı. (Arbiters’ Manual 2021) Bu açıklamada: “Bu koşullara uyan bir beraberlik oyun sırasında fark edilmezse, bir oyuncu itiraz prosedürüne göre itiraz edebilir.” deniliyor, oyunun nasıl bittiği önemli değilmiş gibi. İtiraz mı? İşte itiraz ve sonucu!
Eğitim eksikliği
Çözümleme
Hiç şüphesiz ki hakemlerin kararlarının doğru yönde olması çok önemli olmakla birlikte, ne denli doğru karar verdiklerinden çok, sergiledikleri tutumlar da her zaman öne çıkar, bu örnek olayda olduğu gibi. Bu da ‘hakem formasyonu’ ile ilgilidir. Konuya hakemin formasyonu yönünden bakıldığında ‘eğitim eksikliği’ bir kez daha burada da görülür.
Her iki oyuncunun da bir arada olmadığı anlarda, örnek olaydaki maç sonucunun yeniden belirlenmesi yönünde verilen kararda olduğu gibi, kararların her iki oyuncuya da ivedilikle ‘yazılı olarak’ bildirilmesi gerekir. Bu tutum hakemler tarafından duyarlılıkla sergilenmelidir.
Hakemin yeni kararını madde 9.6.1 hükmüne uyarak verdiğini anlıyoruz. Hâlbuki beyaz taşlarla oynayan oyuncu masa başındayken madde 5.1.2’ye göre terk etmişti. Bu maddenin dili ve ruhuyla hükmünün içeriği, özü yönünden ne anlatmaktadır? Madde 5’te, ‘Oyunun Sonuçlanması’ başlığıyla sunulan anlayışta, ‘Oyun derhal sona erer.’ vurgusu egemendir. Maddenin bütününde yer verilen bu vurgu, maddede ele alınan koşullarla oyun bittikten sonra oyun sırasında oluşmuş durumlar karşısında geri dönüşlerin olamayacağı, oyunun sonucunun değişmeyeceği gerçeği bu egemenliğin eseridir. Maddenin ruhu böyle bir anlayış sergiler.
Maddedeki anlayış nedir?
Anlayış böyle olunca madde 9.6’nın dili ve ruhu 5. maddeyle ne denli uyumludur? Öncelikle buna bakmakta yarar olacaktır. Oyunun sonucunu belirleyen durumların gerçekleşme sırası ve etkileri bu iki madde için önemli ipuçları verir.
5. maddede sayılan oyunun sonucunu belirleyen durumlar uygulama sonuçlarının etkisi bakımından ‘eşdeğer durumlar’dır. Eşdeğer durumlarda gerçekleşme sırası önemlidir. Madde 9.6.1 bu maddede sayılan durumlarla uygulama sonuçları etkisi bakımından ‘eşdeğer değil’dir. Bu önemli farklılık sayesindedir ki, madde 5.1.2’ye göre biten bu oyunda madde 9.6.1’e göre önceden gerçekleştiği ileri sürülen ‘beraberlik’ durumuna dönülemeyecektir.
Hakem;
- Madde 5.1.2’ye göre biten oyunun sonucunun, madde 9.6.1 karşısında değiştirilemeyecek nitelikte bir sonuç olduğunu bilmeliydi.
- Sonuçların etkisi bakımından eşdeğer olmayan durumlar için gerçekleşme sırasının öne alınamayacağını anlayabilmeli, gerçekleşme sırası savunusu yapmamalıydı.
- Madde 9.6.1’de ‘Oyun derhal sona erer.’ vurgusunun olmaması bu anlayışı temel almalıydı.
- Yapılan itiraz karşısında ilgili kuralların dilini doğru anlayarak son kararını oluşturmalıydı.
- Bu yönde yapılan itirazı inceleme gereği duymamalıydı.
- Oyunun sonucunu (0-1) olarak belirlemeliydi.
22 Nisan 2021
IA&IO Tahsin AKTAR
Benzer Makaleler İlgili Kaynak
Yazı yayınlandıktan sonra mesajlar aldım. Kendilerine yanıt verdim. Önemli gördüğüm bir mesaja ve yanıtıma da burada yer veriyorum. 24 Nisan 2021
"Bu yazınızla görüyorum ki, FIDE oyun bittikten sonra bir itiraz yapılabileceğini söylüyor. Hocam peki, neye itiraz edilebilecek bu durumda?"
Kararlara ilgili prosedüre uygun biçimde her zaman itiraz edilebilir. Değinmeye çalıştığım itirazın nasıl bir sonuç getireceğidir. Yazıda ele alındığı gibi, 5. madde kapsamında biten oyunlar karşısında madde 9.6.1 (benzer biçimde 9.6.2) zayıftır. Oyun bittikten sonra güçlü yan 5. maddenin dili ve ruhudur artık.
Oyun; pat (madde 5.2.1), ölü konum (madde 5.2.2), anlaşmalı beraberlik (madde 5.2.3) sonuçlarıyla (½-½) olarak bitmişse, madde 9.6.1 nedeniyle ne için itiraz edilecektir? Oyun zaten berabere puanıyla sonuçlanmıştır. Maddede “Son hamlede mat yapılmışsa mat geçerlidir.” denildiğine göre madde 5.1.1’e göre mat gerçekleştiğinde de itiraz edilemeyecektir. Geriye ‘Terk’ sonucuyla oyunun bittiği durum kalıyor ki, bu da 5. madde kapsamında oyunun derhal sona erdiği bir durumdur.
Bayrak düşmesiyle veya 2. geçersiz hamleyle oyunun sonuçlandığı 2 ayrı durum vardır. Burada da, madde 6.9 ve madde 7.5.5’in 2. hükümleri uyarınca, rakibin bu oyuncuyu geçerli herhangi bir olası hamleler dizisiyle mat etmesine izin vermiyorsa oyunun berabere olacağına yer verilmiştir. Böyle olunca da itiraz edecek bir sonuç yine ortada olmayacaktır.
Kanımca, bunların dışında (madde 6.9 ve madde 7.5.5’in 2. hükümleri), bayrak düşmesi veya 2. geçersiz hamleyle oyun rakibin kazanmasıyla bitmişse (1-0 veya 0-1), önceden gerçekleşmiş 5 konum tekrarı veya 75 hamleden oluşan beraberlik savları için geriye dönülebilecektir. Yapılan itirazı değerlendiren hakem, inceleme sonunda savın doğruluğu ortaya çıkarsa, oyunun sonucunu berabere (½-½) olarak yeniden belirleyebilecektir.
Madde 5 ve madde 9.6 uygulama sonuçları bakımından eşdeğer olmadıkları için gerçekleşme sırasının öne çıkmayacağını bir kez daha vurguluyorum.
Yorumlar -
Yorum Yaz
