Birkaç Yeni Durum 

“Bu yeni bir hamle midir?”  

Kovit 19 önlemleriyle satranç etkinlikleri yeniden başladı. Yöneltilen ve üzerinde tartışılarak görüş birliğine varılamayan örnek sorular da bu süreçte hız kazandı. Bir kısmının hakem eğitimlerinde bir kısmının da memorandumlarda dile getriliyor olması içinde bulunduğumuz durmu özetliyor düşüncesindeyim. 

Yansıtacağım durumlar daha önce defalerca gündem olmuştu. Ayrıntılarıyla da değinmiştim. Bu kez temel yaklaşımım süreç içinde adım atarak ileri gidemeyişimize değinmek olacak. Federasyonumuzun hakem eğitimlerine bakışı değişmediği sürece de hakemlerin bu tutum ve hatalı kararları devam edip gidecek. Üzgünüm… 

Geçerisz hamle ve hakemin anlayışı 

“Standart satranç kuralları uygulanırken hamlesini yapan siyah taşlarla oynayan oyuncu saatine basmıyor. Rakibi de bu hamleye karşılık veriyor. Hamle sırası kendisindeyken, siyah taşlarla oynayan oyuncu, saatini durduruyor. Rakip buna itiraz ediyor ve hakeme durumu anlatıyor. Hakem her iki oyuncudan da gelişmeyi dinleyerek oyuncunun saatini hamle yapmadan önceden durudurmadığını, bu hareketiyle önceki hamlesi için şimdi saatini durudurmasının geçersiz hamle gibi sayılamayacağını söyleyerek oyuna devem edilmesini sağlıyor.” 

Hakemlerin böylesi tutumlarını ve anlayışlarını anlamlandırmak olanaklı değil. Eğer bu yönde salonda verilmiş hakem kararları varsa durumu ‘içler acısı’ olarak nitelendirmek az gelmez.  

Böyle davranan, edinimlerini gözden geçirmeyen hakemler varken ‘sisler içinde’ yol alınacak günleri yarışma salonlarında görmek çok uzak olmayacaktır. Ne yazık ki ‘iklim değişikliği’ burada da kendini gösteriyor!  

Kuralların 1.2 ve 1.3 maddeleri ‘kurucu madde’ niteliğindedir. Buna göre oyuncular karşılıklı olarak bir bir sırayla hamle yaparken, rakibi hamlesini yaptıktan sonra bu oyuncu, kuralın diliyle, ‘hamlede’ olacaktır.  

Buradan bakınca yarışma kurallarının da çok açık olduğunu söylemek olanaklıdır. Madde 6.2.1’e göre saatin kullanılması oyuncunun sorumluluğundadır. Durum böyleyken hem hamle sırası kendisinde olan hem de saati çalışan oyuncu hamlesini yapmadan saatine basarsa madde 7.5.3’ün hükümleri doğacaktır. Oyuncunun bu davranışının ‘geçersiz hamle gibi’ değerlendirlmesi gerekecektir. Maddenin dili ve ruhu, bu durumu, genel durumdan ayrı olarak ‘ayrık’ tutmaz (*). 

DÜZELTME 

"Memorandumda tartışılan bu olayda hakem hatalı davranarak yanlış karar vermiştir." diyerek çözümlemeyi yerine getirmiştim. 

Buraya kadar yapılan anlatımlar, eleştiriler,  değinilen kural maddelerinin hepsi bundan sonra da geçerlidir. Hiçbir nedene sığınmadan bir kural maddesini karar anlatımında ne yazık ki gözden kaçırdığımı söylemeliyim. Hakem arkadaşların uyarmasıyla bunu anladım.

Hamle yapılmadan saate basılması hiç şüphesiz ki madde 7.5.3’e göre geçersiz hamle gibi değerlendirilecektir. Bu genel durumu karşılar. Ancak, bir başka made var ki bu da özel bir durumu anlatır. Madde 6.2.2 bu özel durumu, tam da konu edindiğimiz örnek olayı, açıklar.

Madde yeni değidir. Önceki tüm düzenlemelerde de benzer içerikle yer verilmekteydi. 2014 yılında yürürlük kazanan haliyle bu günkü anlatıma sahip oldu: “Bir oyuncunun hamlesini yaptıktan sonra saatini durdurmasına-rakibi bir sonraki hamlesini yapmış olsa bile- izin verilmelidir.” Buna göre izin verme ne demektir, örnek olayı açıklayan yanı nerededir? Açıklamaya çalışarak düzeltmeyi gerçekleştireceğim.

Maddenin dilinde yer alan ‘izin’ konusu hakemin ya da rakibin ‘onayı’ olarak görülmeyecektir. Burada değinilen izin kavramı saatin bu anlamda durdurulmasına ‘engel olunmamasını’, başka bir kurala sığınarak, hamle yapmadan saate basıldığı gerekçesiyle, bir yaptırıma gidilmemesini söylemektedir.

Oyuncunun saatini durdurmasına nasıl izin verilir?

Bu soru kaynak olarak önerilen “FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)” kitapçığında şöyle yanıtlanmıştı:

• Hamlesini yapan oyuncu saatini durdurmayabilir,
• Rakip bu arada hamlesini yapabilir,
• Oyuncu, hamlede olduğu halde saatini durdurabilir (işte buna izin verilecek),
• Rakip de kendi saatine basarak hamlede olan oyuncunun saatinin yeniden çalışmasını sağlayabilir,

Bu yolla hem, varsa, hamle başına alınması gereken ek süre her iki oyuncu tarafından edinilir, hem de hamle sayacı yapılan hamle sayısıyla uyumlu olarak düzenlenmiş olur.

Açıklamadan anlaşılacağı gibi örnek olayda uygulamayı yerine getiren hakem aslında hatalı karar vermemişti.

Bu bakışla anlatımı düzeltmiş oldum. Dikkatsizliğimden dolayı özür diliyorum.

Hamleler şöyle gelişiyor.  47. … Vg3+ 48. Ad4  Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun bu hamlesini gören hakem hemen geçersiz hamle uygulamasını yerine getiriyor. Oyuncu bu kez şah tehdidini görerek, 48. fxg3 hamlesini tamamlıyor. Hakem bu hamlede de 2. geçersiz hamle yapıldığına hükmederek oyunu bitiriyor ( 0-1). 

Bu örnek olay da memorandumlarda dile getirilen bir duruma ilişkin. Hakemlerin bir araya geldiği anlarda konum ve kural ilişkisi içinde örnekleri tartışıyor olmasını her zaman olumlu buluyorum. Ancak, tartışılan bu örnek olaya bakınca da düşünüyorum: “Hakemlerin eğitim süreçlerindeki edinimleri hangi boyuta gelmiş ola ki ‘geçersiz hamle’ üzerine doğru kararlar üretemeyerek farklı görüşler ortaya çıkabiliyor?” Hiç şüphesiz üzüntü verici. Bir aşamaya ulaşmış hakemler için de sonu kötü durumlara dayanacak kararlar verebilecekleri endişesiyle de duraksıyorum. 

Örnek olayda olduğu gibi, hatalı verilen karar sonunda oyunun sonucu da belirlenmiş oyuncu kaybetmiş rakibi kazanmıştı. Oyunun sonucunu etkileyen böylesi hatalı kararlar eşlendirmeyi, eşitlik bozma hesaplarını, yarışma sıralamasını da olumsuz etkileyecektir. Ayrıca, bu bir takım yarışmasıysa eğer o turda takımın alcağı puanın da olumsuz etkileneceği dikkatten kaçmamalıdır. 

Çözümleme   

Öncelikle bilinmesi gereken ilk uygulama, madde 4.2.2’ye göre, dokunulan taşın oynanacağı ilkesidir. Örnek olayda beyaz taşlarla oynayan oyuncu 48. hamlesinde at taşını oynayarak geçersiz hamle yapmıştı. Bu durumda bu taş ‘dokunulan taş’ durumundadır. Oyuncu bu taşla, madde 3.10.1’e göre, şah tehdidini ortadan kaldırabilecek geçerli bir hamle yapabilecektir. 

f piyonunun bu hamlesiyle şahın fil tehdidi altına girdiğini görmüş olması hakemi yanıltan bir ‘atraksiyon’ olmuş olsa gerek. 

IA&IO Tahsin AKTAR 

 

İlgili Kaynak  

FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)  

Kural Uygulamaları: 7.5 Geçersiz Hamle Uygulaması  

Benzer Makaleler  

Geçersiz Hamle ve Dokunulan Taş  

Geçersiz Hamle Uygulaması