Oyunun Sonu
Oyunun Sonu… İkinci Geçersiz Hamle
Kural koyucunun hakemin gözetmesini istediği nedir?
Hangi satranç etkinliğinde yaşandığının belirtilmediği, ilkesel olarak benim de sorgulamadığım, oyunun sonucuna ilişkin yakarışın ardından bu örnek olay senaryosu ortaya çıktı. Diyagram yaşanan durumla ilgili olmayıp kurgu bir konumu anlatır.
Benzer yakarışlar ve itirazlar 1990’lı yıllarda Hızlıoyun Bitiş, ‘Giyotin’ oyun sonuyla ilgili konumlarda da sıkça yaşanırdı. Bayrak düşer, bayrağı düşen oyuncu yenik sayılırdı. Hakemler, ne yazık ki, kuralların 6.9 (bugünkü) maddesini göz ardı ederdi. Benim de içinde bulunduğum MHK bir süre sonra toplanır, itirazı değerlendirir, kimi zaman hakemin verdiği ‘kazanç’ kararını bozarak oyunun sonucunu berabere (1/2-1/2) olarak yeniden belirlerdi.
Bugün de örneğin 2 kez geçersiz hamle yapan oyuncunun bu oyundan aldığı puanı belirlerken, hakemlerimiz ne yazık ki benzer hataya düşüyor. Kuralın kendisine gözetmesini istediği duruma gözlerini kapayarak görevlerini yapıyorlar.
Örnek olay 60 dakika ve her hamlede 30 saniye eklemeli tempoyla oynanan bir turnuvada yaşandı.
Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun 8. hamlesinde, rok yaparken, iki elini kullandığı için geçersiz hamle yaptığına hükmedildi. Gerekli uygulama sonrası oyuna devam edildi. Hamlelerin gelişimi şöyledir: 36. Fh4 Acd6 37. e7 Fg7 38. d8Beyaz taşlarla oynayan oyuncu 38. hamlesinde terfi karesine piyonu bırakarak saatine basarak hamlesini tamamlıyor. Hakem bu konumda oyunu durdurarak beyaz taşlarla oynayan oyuncuyu 2. kez geçersiz hamle yaptığı için oyunda yenik sayıyor (0-1). Oyunu kazanmış olduğunu düşünürken yenik sayılan oyuncu şaşkın biçimde oyun salonundan ayrılıyor.
Biliriz ki, oyuncu 2. geçersiz hamleyi tamamlarsa oyunu kaybediyor. Kural bu kadar açıkken ve hakem bu kararı da vermişken konunun örnek olay kapsamında değerlendirilmesine neden olabilecek başka bir şey mi var yoksa?
Yakarış neye?
Hakem gelişmeyi çok iyi gözlemiş, öncelikle bunu belirtmek gerekir. Ve oyuncuya önceki geçersiz hamleden dolayı uygulanan yaptırımı da unutmamış olsa gerek ki bu kez oyunu bitirmiş. Hakemden beklenen, istenen refleks de böyle aslında. Hakem buraya kadar istenen ve bekleneni yerine getirmişken, “Bu durumu örnek olay kapsamına taşıyan nedir?” diye sorulursa “Hakemin son kararıdır.” demek yerinde ve yeterlidir. Hakem, ne yazık ki, oyunun sonucunu belirlemede hata yapmıştır.
Hakemlerin karar vermede yaptıkları, yapabilecekleri hatalar içinde en kötüsü, oyunun sonucunu belirlemede yapabilecekleri hatadır. Oyuncunun gördüğü zararın yanında etkinliğin, eşlendirmenin, eşitlik bozma uygulamalarının, takım yarışmalarında takımın o turda elde edeceği sonucun ve belki de en önemlisi son sıralama listesinin de zarar göreceği bilinmelidir.
Hakemin rolü
Madde 7.5.2’ye göre de son yataya piyon taşı bırakılarak hamle tamamlanırsa bu geçersiz hamle olarak değerlendiriliyor. Hakem oyunu bitirirken madde 7.5.5’i dikkate almıştır belli ki. Maddenin 2. hükmü “Aynı oyuncunun 2. kez geçersiz bir hamleyi tamamlaması durumunda, hakem oyunu bu oyuncu için kayıp ilan edecektir.” demektedir. Örnek olayımızda da bu karar verilmiş. Kural koyucu bu aşamada hakeme önemli bir rol daha vermektedir. Hakemin, oyunun sonucunu belirlemede karar verirken, bu aşamada tahtanın durumunu, mevcut konumu da gözlemesi, incelemesi istenir.
Maddenin 3. ve önemli hükmü böyledir. “Bununla birlikte, mevcut konum rakibin bu oyuncuyu geçerli herhangi bir olası hamleler dizisiyle mat etmesine izin vermiyorsa oyun berabere olur.” Hakem (0-1) biçimindeki oyun sonucu üzerinde karar verirken bu hüküm karşısında şu sorunun yanıtını aramalıdır: “Siyah taşlarla oynayan oyuncu bu aşamadan sonra oyunu kazanabilecek midir ki rakibinin kuralsız davranışından dolayı ona bir (1) puan verebilelim?” Kural koyucunun hakemden gözetmesini istediği de budur. Tahtadaki son konuma göre, siyah taşlarla oynayan oyuncunun kazanma durumunu incelemek gerekecek.
İncelemeye hangi hamleden başlanır?
d8 de bulunan piyon yerine vezir taşı konularak incelemeye başlanması gerektiğini düşünenler, böyle olmasını söyleyenler varsa da bu şekilde başlamak hatalı olur. Piyon e7 ye getirilerek inceleme yapılmalıdır. (Bu geçersiz hamle başka bir karede yapılmış olsaydı, incelemeye taşın eski yerine getirilerek başlanacağını anımsayalım.) Ancak rakibin d8 de bulunan taşına da dokunduğu, o taşı aldığı için yeni hamle bu taşın alınmasıyla yapılmalıdır. İncelerken düşünce yolu böyle olmalıdır. Diyagrama göre, terfi hangi taşa yapılırsa yapılsın siyah taşlarla oynayan oyuncu hiçbir hamlesiyle ‘şah tehdidini’ uzaklaştıramamaktadır. Bu nedenle de kazanma olasılığı yoktur.
Oyunun sonucunu belirlerken bu inceleme temel dayanak olmalıdır. Kurala göre oyuncu kazanamıyorsa oyunun sonucu siyah taşlarla oynayan oyuncu için kazanç olmamalıdır.
Hakemin oyunun sonucunu belirlemedeki kararı hatalıydı. Oyun beraberlikle, (½– ½) sonucuyla bitmeliydi.
4 Ekim 2021
IA&IO Tahsin AKTAR
Benzer Makaleler
İlgili Kaynak
FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)
Yorumlar - Yorum Yaz
