• Favorilere Ekle





Geçersiz Hamle Savı

Geçersiz Hamle Savı
 
Oyuncu geçersiz hamleyi ne zaman yaptı?
 
Örnek olayda 90 dakika ve her hamlede 30 saniye eklemeli tempoyla oynanan bir turnuvada gelişen yaşanmış bir durum çözümleniyor.
 
Beyaz taşlarla oynayan oyuncu 44. Ae4 hamlesini yaptıktan sonra saatine basamadan rakip oyuncu da 44. … Af5 hamlesini yaptı. Beyaz taşlarla oynayan oyuncu yeni hamlesini yapmadan önce, rakibine, önceki hamlede yaptığı hamlesinin geçersiz olduğunu gördüğünü bunu düzeltmek istediğini söyledi. Rakip oyuncu, bunun üzerine kendisinin de hamle yaptığını, bu düzeltme istemini kabul etmeyeceğini söyledi. Satranç saatini durdurarak hakeme başvurdu. Yaşanılanı hakeme anlattı. Hakem, beyaz taşlarla oynayan oyuncuya  “Hamlenizi düzeltemezsiniz. Rakibiniz de yeni hamlesini yapmış. Siz de geçersiz hamle yaptınız.” dedi. Üstelik bunun oyuncunun 2. geçersiz hamlesi olduğunu ve oyunu kaybettiğini de bildirdi. (0-1)
 
Bu örnek olayda hakemin kararı ele alınacak. Beyaz taşlarla oynayan oyuncu c2’de bulunan at taşını Ae4 olarak oynamıştı. Hakem at taşının bu kadar uzağa oynayamayacağını görmüş ve kuralın öngördüğü yaptırımı uygulamıştı.
 
At taşı bu kadar uzun oynayabilir mi? Hakemin kararının hangi yanı ele alınacak? Kararda ve uygulamada bir hata mı var yoksa? Konu buradan başlanarak çözümlenecektir.
 
Geçersiz hamleyi düzenleyen kural maddesiyle, hamlenin yapılması ve tamamlanması durumlarını belirleyen maddeler bir arada gözden geçirilmelidir. 2. geçersiz hamleye hükmederken her zamankinden daha dikkatli davranma gereği bu örnek olayda belirgin biçimde görülüyor. Oyuncu, hakemin hatalı tutumuyla bu oyunu kaybederken, bunun bir takım yarışması olması durumunda takımın da maçı kaybedebileceği açıktır. Hakemlerin buna dikkat etmemeleri anlaşılır değildir.
 
Çözümleme
Hakemin oyunu madde 7.5.5’in 2. hükmüne göre bitirdiğini gelişmelerden anlıyoruz. 2. hüküm “Aynı oyuncunun 2. kez geçersiz bir hamleyi tamamlaması durumunda, hakem oyunu bu oyuncu için kayıp ilan edecektir.” şeklindedir. Eh, bu da oyuncunun 2. geçersiz hamlesi olduğuna göre… Öyle mi? Bir bakalım o zaman.
 
Beyaz taşlarla oynayan oyuncu 44. hamlesini yaptıktan sonra saatine basmamıştı. Öyleyse madde 6.2.1’e göre bu hamle tamamlanmamıştı. Hamlenin başka türlü de tamamlanabileceğini biliyoruz. Madde 6.2.1.1’e göre oyunu sonlandıran bir hamle olması durumunda da hamle tamamlanmış sayılıyor. Yapılan hamle oyunun 5. madde kapsamında derhal sona erdiği bir durum da değil ki oyuncu saatine basmamış olsun.  Bir durum daha var. Madde 6.2.1.2: “Önceki hamlesi tamamlanmadığı halde, oyuncu bir sonraki hamlesini yapmışsa.” Örnek olayda sonraki hamle yapıldı mı ki önceki hamle tamamlandı diyebilelim?
 
Geçersiz hamle ne zaman yapıldı?
Öyleyse, beyaz taşlarla oynayan oyuncu 45. hamlesini henüz yapmadığı için 44. hamlesini madde 6.2.1.2’ye göre henüz tamamlamadı. Bu hamle tamamlanmadıysa madde 7.5.1’in birinci hükmü uyarınca da geçersiz hamle oluşmadı. Böyle olunca da hakemin hatalı karar verdiğini açıklıkla söyleyebilirim artık. Evet, hakem oluşmayan bir geçersiz hamleye hükmederek yaptırım uyguladı. Üstelik uyguladığı bu yaptırım oyunun sonucunu da etkilemiş oldu.
 
Hakem oyunun sonucunu (0-1) olarak belirlerken; “Siyah taşlarla oynayan oyuncu bu konumda, diyagrama göre, geçerli herhangi bir olası hamleler dizisiyle madde 7.5.5’in son hükmü uyarınca rakibini mat edebilecek midir ki 1 puan verebilelim?” sorusunun yanıtını da aramamış olsa gerek. Bu da düşünülüp,  değerlendirilebilecek ayrı bir durum olsa gerek. 
 
Hakem;
  • Siyah taşlarla oynayan oyuncunun başvurusunu daha dikkatle incelemeliydi.
  • Geçersiz hamle oluşmadığını görerek beyaz taşlarla oynayan oyuncunun istemini yerine getirmesini sağlamalıydı.
  • Oyuncuların yaptığı 44. Ae4 Af5 hamlelerini geri aldırmalıydı.
  • Dolayısıyla bir yaptırım da uygulamamalıydı.
  • Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun ‘dokunulan taş’ olan at taşıyla hamle yapmasını beklemeliydi. (Diyagrama göre at taşının oynaması olanaklı.)
  • Siyah taşlarla oynayan oyuncunun da istediği bir taşla yeni bir hamle yapmasını görmeliydi.
  • Oyunu bu hamlelerle devam ettirmeliydi.
Bir durum daha var: Hakem gereksiz yere satranç saatini durduran siyah taşlarla oynayan oyuncuya hiçbir şey söylemeyecek mi? Madde 6.11.2 oyuncuya böyle bir hak vermiyor. Öyleyse…

Yetkinlik alanları
Çözümleme ve karar verme
Hakem karşılaştığı sorunları önemsiyor mu? Sorunların nedenlerini iyi anlıyor mu? Uygun ve hızlı çözümlerle karar oluşturabiliyor mu? Karar vermeden önce önündeki bilgi ve verileri dikkate alıyor mu, detayları görüyor mu? Ortada olan durum karşısında bu sorulara verilecek yanıtlar sıralandığında, hakem formasyonu açısından beğenilecek bir tutum sergilememiştir. Karar verme süreçlerinde kuralların ilgili tüm maddelerini ele alarak son karara ulaşmalıdır. Olaylar arasındaki ilişkiyi kurmakta kısıtlı kalmamalıdır. Çözümleme ve karar verme algısı yönünden yetkinliği eleştirilecek düzeyde olup, beklenenin altındadır.

Kişisel farkındalık
Hakemlerin sergilediği tutum ve anlayışın gelişi güzel olması bu örnek olayda ortaya çıkmıştır. Hakemin edindiği bilgilerden faydalanarak, karşılaştığı durumlarda eksiklerini gidermek üzere ciddi bir gayret göstermesi beklenir. Karar verme sorumluluğu taşıyan hakemin, geride bir danışma kişisi seçmelesi önemsenir. Bu yolla gerektiğinde yönlendirme alabilmeli, buna açık olmalıdır. Kişisel farkındalık oluşturma algısı yönünden yetkinliği beklenenin altındadır.
 
Sorumluluk alma
Hakem işiyle ilgili konulardaki kararlarının, hata ya da eksikliklerinin sorumluluğunu almalıdır.  
 
16 Kasım 2021

IA&IO Tahsin AKTAR

İlgili Kaynak

 

 

 

 

Yorumlar - Yorum Yaz