Çözümleme ve Karar Verme Algısı
Çözümleme ve Karar Verme Algısı
‘Terk istemini kabul edebilir miyiz?’
Örnek olaydaki oyunda 90 dakika ve ilk hamleden itibaren her hamle için 30 saniye ekleme temposu uygulanıyor. Bu örnek olayın konusu FIDE açık kaynaklarından edinildi.
Diyagrama göre, siyah taşlarla oynayan oyuncu, 68. hamle sırası kendisine geldiğinde oyunu terk ettiğini rakibine bildiriyor. Hakem oyunun sonucunu (1 – 0) olarak belirliyor. Çevredeki oyunu bitmiş diğer oyuncularla izleyiciler beyaz taşlarla oynayan oyuncuya kazanç verilemeyeceğini söyleseler de hakem sonucu değiştirmiyor.Hedef
Bu örnek olayda, hakemin oyun sonucuna ilişkin kararının yanında kuralın diliyle ilgili çözümleme ele alınacak. İlk bakışta, kuralın diline göre, hakemin kararının doğru ve yerinde olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Kural nasıl söylüyor, hakem bu kararı nedeniyle neden eleştiriliyor? Terk istemini kabul edebilir miyiz?
Çözümlemede, oyunda hile yapılmadığı, oyunun adil biçimde oynandığı kabul edilecek. Siyah taşlarla oynayan oyuncunun kazanmaya yönelik bir çaba göstermemesi kuvvet puanı hesaplarıyla son sıralamayı etkilemeye yönelik bir durum olarak da değerlendirilmeyecek. Çözümlemenin, her zaman olduğu gibi, FIDE Satranç Kurallarını da izleyerek görmeye çalışılması önerilir.
Kuralın dili
Madde 5.1.2’de “Oyun, rakibi terk ettiğini bildiren oyuncu tarafından kazanılır. Oyun derhal sona erer.” denilir. Kuralın dilinden; örnek olaydaki beyaz taşlarla oynayan oyuncunun kazanacağı, siyah taşlarla oynayan oyuncunun da kaybedeceği anlaşılır. Deneyim ve yetkinliği yeterli olmayan hakemler, bu örnek olayda tam da kuralın dediği gibi bir sonuca varabilir.
Diyagramda oyunun gelişimi gözlendiğinde, beyaz taşlarla oynayan oyuncunun kazanma olanağının olmadığı görülür. Bunun yanında kuralda, sonucun benzerlerinden ayrı, ‘istisna’, tutulabileceğine yönelik bir dil ve ruh da bulunmamaktadır. Temel olarak madde 1.5’te “Hiçbir oyuncunun mat yapma olanağının kalmadığı bir konumda, oyun beraberedir.” denilmesi kurucu bir anlayış sergilerken, madde 6.9, 7.5.5 ve A4.3’te sonucun benzerlerinden ayrı tutulabileceğine yer verilmiştir.
Hakemin davranışı ve anlayışı
Hakemlerin sporu ve sporcuyu sevmeleri öncelikli duygu ve davranış biçimleri olarak kabul edilir. Üst düzeyde dikkat, çabukluk, doğruluk, kesin ve yerinde karar verebilme gibi yeteneklere sahip olması da beklenen özellikleridir.
Hakemin kuralın dili ve ruhuna ters olarak bir kavram geliştirip yeni bir uygulama yapamayacağı bilinir. Konuya bu temel hakemlik anlayışıyla bakınca akla uygun ve yerinde kararlar vermeleri beklenir. Örnek olaydaki hakemden de beklendiği gibi.
Peki, hakem bu anlayışla örnek olaydaki olgu karşısında nasıl karar verecektir? Kuralın dilinden ayrı düşünebilecek midir? Oyuncunun ‘terk’ istemini kabul etmeyebilir mi? Hakem oyuncunun terk istemini kabul etmeme yönünde bir yargıya varmayacaktır ama terk eylemiyle rakibe de bir (1) puan vermeyecektir. “Bunu neye dayanarak yapacaktır?” Bu soru çözümlemesinde bir arayış olarak öne çıkacaktır.
Kurallar oyun sırasında çıkabilecek bütün durumları kapsayamaz. Benzer durumlar göz önüne alınarak doğru bir yargıya varabilmek gerekecektir. Hakemin, belirli olguların varlığının ortada olması durumunda, kuralların sunduğu seçeneklerden uygun gördüğü birini yeğleyerek karar verebilmesi beklenir.
Karar ve bir bilgi
Kuralları doğru ve tam anlayabilen, yerinde ve tutarlı yorumlara ulaşabilen, çözümleme ve karar verme algısı yönünden yetkinliği beklenenin üstündeki deneyimli hakemler örnek olaydaki sonucu benzer durumları göz önüne alarak ‘berabere’ olarak belirler. (½– ½ )
Örnek olayda olduğu gibi, madde 5.1.2’de verilecek kararda belirsizlik oluşmaması için bu maddede değişiklik yapılacağını FIDE Kural Komisyonu duyurdu. Olası değişiklik yürürlük kazandığında, oyuncu oyunu terk ettiğinde ortaya çıkacak konum da sonuç için belirleyici olacak. Buna göre sonuç benzerlerinden ayrı tutulabilecek.
Hakem ve yetkinlik alanları
Hakem karşılaştığı durumu önemsememiştir. Karar verme sürecinde kuralların ilgili tüm maddelerini ele alarak son karara ulaşmamıştır. Çözümleme ve karar verme algısı yönünden yetkinliği eleştirilecek düzeyde olup, beklenenin altındadır.
11 Aralık 2021
IA&IO Tahsin AKTAR
İlgili Kaynak
FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)
Benzer Makaleler
Yorumlar - Yorum Yaz
