Siyah Oyuncunun Kaderi
Siyah Oyuncunun Kaderi
Arbiters Manual’de yer alan açıklama…
“Beyaz oyuncu masanın başına geldi, siyah oyuncu henüz gelmedi ya da tam tersi oldu, oyun ne zaman başladı, ne zaman bitti, sonuç ne olacak…sonucu SM eşlendirme yazılımında veri kaydını nasıl yapacağız...”Sorun, bu konu üzerinde yoğunlaşınca soruların ardı arkası kesilmiyor. Önemli gördüğüm bu durumu geçiştirmeden her zaman açıklamaya çalışıyorum. Bu konuda benzer yazılarım da var. Ancak; bu yönde verilen kararlar ya da öğretiler hâlâ önümüzde durdukça, hatalı yaklaşımla nasıl başa çıkacağımızı da bilemiyorum.
Hakem eğitimlerinin ardından fenerweb’e iletilen bir örnek olay var. Örnek olayda 90 dakika ve ilk hamleden itibaren her hamle için 30 saniye ekleme temposu uygulanıyor. Yönergeyle hükmen yenik sayılma süresi de 15 dakika olarak belirlenmiş. Bu örnek olayın konusu Kayseri, NA Murat Çatalbaş’tan edinildi.
Tur, duyurulan saatte başlıyor. Bir masada siyah taşlarla oynayacak oyuncu henüz satranç masasının başında değil. Beyaz taşlarla oynayan oyuncu ilk hamlesini notasyon kağıdına yazarak saatini durduruyor. Hakem, oyuncunun hamlesini salt notasyon kağıdına yazmış olmasını kabul etmiyor. Oyuncu, “Rakibim henüz gelmediği için açılış hamlemi gizli hamle olarak yapmıştım.”(*) dese de hamle yapmadan saate bastığı gerekçesiyle hakem geçersiz hamle uygulamasını yerine getiriyor. Oyuncu bu kez Abd3 hamlesini tamamlıyor. Hakem yine duruma el atarak oyuncunun 2. kez geçersiz hamleyi tamamladığını işaret ediyor ve oyunu bitiriyor.
Sorular bu aşamadan sonra oluşuyor.
- Siyah taşlarla oynayacak oyuncu hükmen yenik sayılma süresi içinde satranç masasının başına gelmezse oyunun sonucu nasıl belirlenecektir?
- Siyah taşlarla oynayacak oyuncu hükmen yenik sayılma süresi içinde satranç masasının başına gelirse oyunun sonucu nasıl belirlenecektir?
- Sonuçların ‘Swiss-Manager’ (SM) eşlendirme yazılımında veri kaydı nasıl yapılacaktır?
OyunBaşladı
Burada ortaya çıkan soruların eğitimlerde yapılan hatalı öğretilerden kaynaklandığını öncelikle ve bir kez daha belirtmekte yarar olacak. Hatalı öğreti FIDE Hakem Kılavuzunda (FIDE Arbiters Manual) yapılan açıklamaların ‘kural maddesi’ yerine konulmasındandır.
Hakem ve yetkinlik alanları
Örnek olaydaki hakemin gelişen durum karşısında gösterdiği tutum beklenen düzeydedir. Çözümleme ve karar verme yetkinlik alanında kararlı duruşuyla doğru uygulamayı yerine getirmiştir. Bu yönüyle yetkinliği de beklenen düzeydedir.
Karşılaştığı durumu önemseyerek sorunu iyi anlamıştır. Bu yüzden de hızlı karar vererek uygun çözüm oluşturabilmiştir.
Hakem, madde 1.1’e göre (bu bir kurucu maddedir), oyunun ‘satranç tahtası üzerinde’ oynanacağı vurgusunu özümsemiştir. Hakemin sergilediği bu tutum ve anlayışla gelişigüzel davranış sergilememiştir. Kişisel farkındalık oluşturma algısı yönünden yetkinliği beklenen düzeydedir.
SM eşlendirme yazılımı
Esas olarak örnek olayların çözümlenmesinde SM eşlendirme yazılımı bizim konumuz değildir. Bu ve benzeri yazılımlar hakeme yaptığı işlerde sadece yardımcı bir gereçtir. O nedenle, yazılımın dili ve uygulamaları kuralın ve hakemin sonucu belirlemedeki kararının önüne geçmemelidir. Satranç tahtası üzerinde biten oyunun sonucuyla yazılımın işaret dilinin kurala uyması öncelikli olmalıdır. Kurala göre verilecek kararı oluşturan sonuç, yazılımın işaret dilinde yoksa mutlaka eklenmelidir.
Yazılımda, oyunların sonuçları, madde 10’da belirtilen değerlerle veri kaydı yapılır. Kuvvet puanı hesaplarına girmeyecek, oynanmamış oyunların sonuçları da farklı biçimde işaret diliyle veri kaydı yapılır.
Yazılıma oynanmamış oyunlar için yeni bir menü eklenmiştir. Yazılımın işaret dilindeki (-:+) şeklindeki veri girişiyle (0U:1U) şeklindeki veri girişi yüklenen anlam itibariyle benzer olsa da doğurdukları sonuçlar bakımından farklıdır (U: Unrated/derecelendirilmemiş).
(-:+) şeklindeki veri girişi, beyaz taşlarla oynayacak oyuncunun geç kalması ya da hiç gelmemesi nedeniyle oyunun sonucunu belirler. Renk hesabına alınmaz. Bu oyuncular ileriki turlarda bir kez daha birbirleriyle eşlendirilebilir. Rakibi gelmediği için oynamadan puan almış olan oyuncu tur atlayamayacaktır.
(0U:1U) şeklinde veri girişi yapılan oyunlar, oyuncuların satranç masası başına geldiği ancak karşılıklı birer hamle yapılmadığı için oynanmamış oyunlardır. Oyuncular bir daha birbirleriyle eşlendirilemeyecekleri gibi öngörülen renk eşlendirmede verildiği gibi geçerlidir. Tur atlamaları da olanaklıdır.
Ortaya çıkan soru ve anlayışı çözümlerken, sonuçların SM eşlendirme yazılımında veri girişine ilişkin test uygulamasını IA Akif Tayfun Haznedaroğlu yaptı, bilgileri sağladı.
Yanıtlar
Siyah taşlarla oynayacak oyuncu hükmen yenik sayılma süresi içinde satranç masasının başına gelmezse, bu oyuncu oynamadan 0 (sıfır) puan alacak, oyunu bu puanla kaybedecektir. Rakibi de 2 kez geçersiz hamle yapmış ve madde 7.5.5’in 2. hükmü doğrultusunda 0 (sıfır) puan alarak oyunu kaybetmişti. Oyunun sonucu (0:0) olarak belirlenir.
Oynanmamış oyun olduğu için sonuç SM eşlendirme yazılımında (0U:0F) biçiminde kaydedilecektir. Oyun kuvvet puanı hesaplarına dahil edilmeyecektir. (F: Forfeit/Hükmen kaybetme-kazanma)
Siyah taşlarla oynayacak oyuncu hükmen yenik sayılma süresi içinde satranç masasının başına gelirse, madde 7.5.5’in 2. hükmü doğrultusunda, bu oyuncu oyunu kazanacak 1 (bir) puan alacaktır. Rakibi de 2 kez geçersiz hamle yapmış ve madde 7.5.5’in 2. hükmü doğrultusunda 0 (sıfır) puan alarak oyunu kaybetmişti. Oyunun sonucu (0:1) olarak belirlenir.
Oynanmamış oyun olduğu için sonuç SM eşlendirme yazılımında (0U:1U) biçiminde kaydedilecektir. Oyun kuvvet puanı hesaplarına dahil edilmeyecektir.
Bir açıklama var!
FIDE Hakem Kılavuzunda, madde 11.3.3’te, bir örnek olay için yapılan açıklama hakem eğitmenlerinin ve hakemlerin kafasını karıştıran temel unsur olmuştur. Bu açıklama, konuya yaklaşım ve yazım dili bakımından talihsiz, kötü bir açıklamadır. Açıklamadaki “Oyun başlamadı!” söylemi hatadır.
FIDE Hakem Kılavuzunda yer verilen örnek olaya ilişkin yapılan açıklamanın başlangıcında ‘bu oyunun henüz başlamamış bir oyun olduğu’ belirtilince (….the game has not yet started), uzunca süredir “Oyuncular karşılıklı birer hamle yapmadan oyun başlamış sayılmaz” denilmesi işte tam da bundandır. Örnek olayda hakem beyaz taşlarla oynayacak oyuncunun saatini çalıştırdığında oyun başladı artık. Şimdi soruyorum: “Oyun başlamadıysa eğer, beyaz taşlarla oynayan oyuncu nasıl olur da ilk hamlesini yapar?” Yanıtı “Oyun başlamadı!” diyenlerden hararetle bekliyorum. Bu konuda FIDE kaynaklarından ayrı düşündüğümü belirtmeliyim.
FIDE Satranç Kuralları madde 6.6’da oyunun başlangıcı için beyaz taşlarla oynayan oyuncunun saatinin çalıştırılacağı açıkça yazar. Böyle olmasına karşın; federasyonumuz hakem kurulunun “Oyuncular karşılıklı birer hamle yapmadan oyun başlamış sayılmaz” biçiminde kötü bir açıklaması vardır. Buna ‘yorum’ denilmesi de ne yazık ki hatayı pekiştirmektedir. Madde 5.2.3’ün dilinden kaynaklı olarak varılan bu yaklaşımın, FIDE Hakem Kılavuzunda yer verilen açıklamadan kaynakladığı izlenimindeyim.
Bu bakış ve yaklaşım belimi büküyor ve oluşan direnci de kıramıyorum. Aslında bu söylemin “Oyuncular karşılıklı birer hamle yapmadıkları durumda bu oyun kuvvet puanı hesaplamalarına alınmaz” şeklinde olması gerekir diye düşünüyorum. Bu kuvvet puanı hesaplama kuralını ilgilendiren bir yaklaşım olup, oyunun ve yarışmanın kurallarının önüne geçemeyecektir.
Bir başka örnek olay
Oyunculara hükmen yenik sayılma süresi tanınmıştır. Bir masada siyah taşlarla oynayacak oyuncu henüz satranç masasının başında değildir. Beyaz taşlarla oynayan oyuncu ilk hamlesini yaptıktan hemen sonra cep telefonu çalıyor. Hakem, bu oyuncunun oyunu kaybettiğini duyuruyor. Siyah taşlarla oynayacak oyuncu da hükmen yenik sayılma süresi içinde satranç masasının başına geliyor. Hakem, oynanmamış bir oyun olduğunu söyleyerek sonucu (-:+) olarak belirliyor.”
Bu örnek olaydaki oyunun sonucu (0:1) şeklinde olamlıdır. Bu sonucun SM eşlendirme yazılımında hakemin belirlediği gibi (-:+) şeklinde kaydedilmesi, beyaz taşlarla oynayacak oyuncunun satranç masasının başına gelmediği durumda belirleyici olacaktır. Halbuki her iki oyuncu da satranç masası başına gelmiştir. Ancak bu oyun oynanmamış bir oyundur. Oyun kuvvet puanı hesaplarına dahil edilmeyecektir. Hakem, sonucu SM eşlendirme yazılımında (0U:1U) biçiminde kaydetmesi gerekir.
Siyah oyuncu
Benzer konularda oluşturulan örnek olaylarda, satranç masasının başına hep siyah taşlarla oynayacak oyuncu gelmez. Ya da beyaz taşlarla oynayan oyuncu mat yapar ve telefonu çalar. Siyah taşlarla oynayacak olan oyuncunun kaderi midir bu? Değil tabi ki. Böyle bir seçimin yapılması beyaz taşlarla oynayacak oyuncunun oyunun başlangıcında hamle yapmasına olanak sağlanmasındandır. Aksi durumda amaca yönelik bir örnek olay ortaya çıkmayacaktır.
Satranç oyununun temel kuralları
yarışma kurallarıyla bozulamaz!
Son söz
Satranç oyununun temel kuralları yarışma kurallarıyla bozulamaz! Yarışma kuralları, norm, unvan, kuvvet puanı hesaplama kuralları oyunun kurallarının önüne geçecek biçimde algılanmamaz, anlaşılamaz, yorumlanamaz. Bu gerçekten hareketle, ortaya çıkan olgular aynıysa, oyuncu hangi renkle oynarsa oynasın uygulama aynı olmalıdır. Aksi durumda ‘asimetri’ oluşur. Bu da son derece yanlış bir tutum ve uygulama olur.
Daha önce de söylemiştim: “Konuyu bunca kural maddesi ve hukuk bakışıyla ortaya koyup anlattıktan sonra hâlâ ‘bu oyunun henüz başlamamış bir oyun olduğu’ söyleniyorsa, benim yaptığım gibi, söylemlerinin doğruluğunu ve gerçekliğini inandırıcı belgelerle kanıtlamalarını isterim. Bunu yapamıyorlarsa yaptıkları yorum ve açıklamaları ‘ortadan kaldırmalarını’ beklerim. ‘FIDE böyle söylüyor’ diyen varsa da erki elinde bulunduranlara kuralın dilini o şekilde kullanarak yeniden düzenlemeleri gerektiğini söylemelerini öneririm.”
Bu bakışla söylemlerini kanıtlayabilmeleri durumunda ben benzer tüm yazılarımı otadan kaldıracağım. Sileceğim. Unutulmasın. Sessiz kalıyorlarsa tarih ‘silici’ rolünü mutlaka oynayacaktır..
(*) Açılış hamlesinin ‘gizli hamle’ gibi yapılmasına 1980’li yılların başından itibaren uzunca bir süre tanık olmuştum. Uygulama, yazılı kurallarda yer almamakla birlikte bir gelenek gibi kabul görüyordu. Geç kalma süresi o sıralar kural gereği 1 saat olarak uygulanıyordu. Beyaz taşlarla oynayan oyuncu açılış hamlesinin masanın başında olmayan rakibi tarafından görülmesini istemeyebiliyordu. Bu durumda, oyuncu, hakeme bilgi vererek yapacağı açılış hamlesini notasyon kağıdına yazıyor ve saatini durduruyordu.
Rakibi gelinceye kadar geçecek sürede notasyon kağıdı gerektiğinde hakem tarafından korunuyordu. Rakip oyuncu masanın başına geldiğinde notasyon kağıdına yazılmış olan hamle tahtada oynanmak zorundaydı.
Kuralların hiçbir maddesinde yazmayan bu uygulamadan kendiliğinden vazgeçilmedi şüphesiz. Hamle yapmadan saate basılması durumunda kurallar içinde yaptırım uygulanmaya başlandı. Bilindiği gibi daha sonra da bu eylem geçersiz hamle gibi görülerek yaptırım uygulandı.
1 Ocak 2022
IA&IO Tahsin AKTAR
İlgili Kaynak
FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)
Benzer Makaleler
Yorumlar - Yorum Yaz
