Sakın Dokunma!
Sakın Dokunma!
İtiraz hakkı yitirildi mi?
“Standart satranç oynanıyor. Beyaz taşlarla oynayan oyuncu geçersiz bir hamle yaparak saatine bastı [hamlesini tamamladı]. Oyun bir süre karşılıklı hamlelerle bu şekilde devam etti. Siyah taşlarla oynayan oyuncu madde 4.8’e göre rakibinin geçmişte yaptığı bu geçersiz hamleye itiraz edemeyecek mi? Maddede ‘bir taşa dokunduğunda itiraz hakkını kaybeder’ deniliyor.”
İletilen bu soruya yanıt verirken bir kural maddesinin çözümlemesi de yapılmış olacak. FIDE Satranç Kuralları 4. madde, bütünüyle ‘doknunma eylemi’ üzerine kurgulanmıştır. Oyuncunun kendi taşına, rakibinin taşına ya da her iki renkten birer taşa dokunmasıyla birlikte ortaya çıkan eylemleri anlatır. Maddenin dili ve ruhu da salt dokunma eylemiyle ilgilidir.Geçersiz hamle madde 7.5’te anlatılır. Burada ‘hamlenin tamamlanması’ esas alınır. Buna göre, oyuncu hamlesini madde 3.10.2’ye göre ilgili koşulları sağlamadan yapacak ve ardından da madde 6.2.1’e göre de saatini durduracaktır. Saatin durdurulmasıyla hamle tamamlanmış olacağından, artık şimdi geçersiz hamleden söz etmek olanaklı olacaktır.
Tanımlar böyleyken, her iki eyleme tekrar dönülürse, salt dokunma eyleminin geçersiz bir hamle olmadığı kolaylıkla anlaşılır. Bu yaklaşımlardan sonra madde 4.8’in dilini yeniden anlamak gerekir.
İtiraz hakkı
Madde 4.8
“Oyuncu oynamak veya almak niyetiyle bir taşa dokunduğunda, rakibinin maddeler 4.1-4.7 kapsamına giren ihlallerine itiraz etme hakkını yitirir.”
Yitirilen, oyuncu bir taşa dokunduğunda, rakibin maddenin ortaya koyduğu anlayışı bozduğuna yönelik itiraz hakkıdır. Daha açık bir dille; 4. maddede yer verildiği gibi, oyuncu bir taşa dokunduğunda, rakibinin bir taşa dokunduğu ama bu taşı oynamadığı ya da hamlesini iki elini kullanarak yaptığı gibi durumları hakeme bildiremeyecektir. Bir taşa dokunmuş olduğu için oyuncu bu durumu hakeme bildirme hakkını ‘oyun süresince temelli yitirmiştir’.
Senaryo gelişti…
“g1’de bulunan at taşının e3’e hamle yapmasıyla, madde 4.4.3’e göre yapılacak bir rok hamlesinin değerlendirmesi aynı değil midir? Madde 4.8’de ‘4.1-4.7 maddelerine itiraz hakkını kaybeder’ deniliyor. Bu rok hamlesi yapılırsa, rakip oyuncu hamle sırası kendisine geldiğinde itiraz etmezse, madde 4.8’e göre buna itiraz etme hakkını kaybedecektir anlamı çıkmıyor mu?
Bir öneri: Bir durumu anlamlandırırken satranç kurallarını tümüyle gözden geçirmek ve belki de benzer durumları incelemek gerekir. Ya da en azından ortada olan durumda öne çıkan kavramlar hakkında (dokunma, geçersiz hamle gibi) var olan kuralları görmeye çalışmak, anlam kazandırmak için yeterli olabilecektir.
Dokunma ve geçersiz hamle kurallarının neyi anlattığına başlarken değinilmişti. Soru bu biçimde geliştirilse de aslında ortaya farklı bir uygulama çıkmıyor.
Ae3 hamlesinin yapıldığı ve saate de basılarak hamlenin tamamlandığı sorunun gelişiminden anlaşılıyor. Bu geçersiz bir hamledir. Standart satranç temposuyla oynanan oyunlarda hakem ya da oyuncular hamlenin bu biçimde tamamlandığını oyun sırasında ne zaman görürse, madde 7.5.1’de anlatıldığı gibi, geçersiz hamle uygulaması yerine getirilecektir. Madde 4.8 ile kısıtlanmış bir durum yoktur. Oyuncu bu durumu hakeme bildirme hakkını ‘oyun süresince yitirmemiştir’.
Dikkat edilirse madde 4.4.3’ün dilindeki önemli sözcük yine dokunma eylemini anlatır. “Rok yapmak amacıyla, şahına ve kalelerinden birine dokunursa (…).” Oyuncu henüz dokundu. Hamle, tamamlanmak bir yana henüz yapılmadı bile. O nedenle bu dokunma eylemi için geçersiz bir hamleden söz edilemeyecektir.
Dokunmanın İnceliği
Açık bir anlatımla örneklendirilirse;
“Beyaz taşlarla oynayan oyuncu, rok yapmak amacıyla şahını g1’e oynuyor. Madde 3.8.2.2.1’e göre bu yöne geçici olarak rok yapamayacağını görüyor. Oyuncu bunun yerine Ac3 hamlesini yapıyor.”Hamle sırası kendisine geldiğinde rakip oyuncunun, henüz hiçbir taşa dokunmadan, oluşan bu durumu hakeme bildirmesi madde 4.8’e göre olanaklıdır. Madde 4.7.2’nin anlatımına göre hamle henüz yapılmamıştır. Bu nedenle şah taşı dokunulmuş kabul edilecektir. Geçersiz bir hamleden söz edilemeyecektir. (Ayrıca, madde 4.4.3’e göre oyuncunun at taşıyla bir hamle yapma hakkı da yoktur. Hakemin bu itirazı yerinde görerek, maddede belirtildiği gibi, şah taşıyla hamle yapılmasını sağlaması beklenir.) Şah taşına uzanan o el, saniyeler için de olsa taşı avcunun içine alsa, bu eylem bir inceliktir. g1’e oynanıyor olması bile dokunma kabul edilecektir. ‘Dokunmanın inceliği’.
Olası durumda oyuncu, madde 4.7.2’de yer veridiği gibi, bu yöne rok yaparak hamlesini tamamlasaydı o zaman bu rok hamlesinin tamamlanan Ae3 hamlesinden bir farkı kalmayacaktı. Sonuçta bu da geçersiz bir hamle olarak kabul edilecektir. Gelişen soruda belirtildiği gibi, bu kez her iki durumun değerlendirmesi de aynı olacaktır. Hakem ya da oyuncular rok hamlesinin bu biçimde tamamlandığını oyun sırasında ne zaman görürse, madde 7.5.1’de anlatıldığı gibi, geçersiz hamle uygulaması için geç kalınmış olunmayacaktır. Bu anlayışla bakılırsa, madde 4.8 ile kısıtlanmış bir durum yoktur.
Unutmadan!
Geçersiz hamlenin de anlatıldığı ‘Kuraldışı Durumlar’ 7. madde anlatılır. Maddeye göre ortaya çıkan kuraldışı durumlar oyun sırasında ve oyunun herhangi bir evresinde giderilecektir. Ancak, madde 7.5.4’e göre, 2 el kullanılarak bir hamle tamamlanırsa oyunun herhangi bir evresinde buna itiraz edilemeyecektir. Madde 4.1’de de yer verilen bu eylem için oyunun herhangi bir evresinde itiraz edilmesine bilindiği gibi madde 4.8 engeldir.
29 Mart 2022
IA&IO Tahsin AKTAR
İlgili Kaynak
FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)
İlgili Makaleler
Benzer Makaleler
Yorumlar - Yorum Yaz
