Bir Kural Maddesinin Anatomisi
Bir Kural Maddesinin Anatomisi
FIDE Satranç Kuralı 6.2.5 üzerine…
Kurallar, davranışlara yön veren, uyulması gereken ilkelere temel olan düzenlemelerdir. Uygulamaların sosyal ilişkileri düzenlemedeki etkinliği bağlayıcıdır.Bunlar kural koyucu egemenin duyurduğu normlardır. Bu denli önemli tanıma, anlatıma sahip olan kural düzenlemeleri kolay anlaşılır olmalıdır. Uygulayıcıların anlam veremediği, yorumlamakta güçlük çektiği bir yapıda olmamalıdır. Maddelerin arasında sıkı bir ilinti olmalıdır. Düzenlemenin maddeleri kurucu durumundaki ‘temel’ maddeler üzerine oluşturulmalıdır.
Bu bakış üzerine; FIDE Satranç Kuralları madde 6.2.5’in ‘anatomisi’ ele alınacak. Maddenin yapısı ve bu yapı üzerine oluşacak olası kararların temel kural maddeleri arasındaki ilişkileri incelenecek.
Madde 6.2.5
“Yalnızca saati çalışmakta olan oyuncunun taşları düzeltmesine izin verilir.” Yarışma kuralları kapsamındaki maddenin dili böyle. Peki, madde hangi kurucu temel kural maddesiyle ilintilidir? Taşların oyuncu tarafından düzeltilmesi eylemi, madde 4’te anlamını bulan, ‘dokunma’ ile ilintilidir. Oyuncuların hızlı hareket etmesi ya da başka nedenlerle oyun sırasında taşlar bulunması gereken karelerinde düzgün biçimde yer almayabilir. Oyuncular da bu düzensizliği gidermek için taşları düzeltir. Bu eylemin hangi koşullarda yerine getirileceği de temel kuralda belirlenmiştir. Madde 4.2.1’de “Yalnızca hamlede olan bir oyuncu, ….. bir ya da daha fazla taşı düzeltebilir,” denilmiştir.
‘Hamlede Olma’
Kurucu temel madde olan 4. maddenin dili de ruhu da dokunmayla ilgili olarak ‘hamlede olma’ durumunu öne çıkarır. Buna göre; oyuncu ancak hamle sırası kendisinde olmak koşuluyla karelerindeki bir ya da daha fazla taşı düzeltebilecektir. (Maddenin dilinde oyuncunun ‘düzeltiyorum’ diyerek taşlara dokunabileceği yönünde başka bir koşul daha vardır.)
Bugün yürürlükteki kurallarda yer alan 6.2.5 maddesi FIDE’nin 2014 yılında yaptığı kural değişikliğiyle 6. maddeye bir alt madde olarak eklenmişti. 4. maddede dokunmayla ilgili olarak aynı durum için ‘hamlede olma’ ön koşulken yarışma kuralı olan madde 6.2.5’de dokunmayla ilgili olarak aynı durum için ‘oyuncunun saatinin çalışıyor olması’ ön koşul olarak belirlenmiştir. Bu iki kavram doğuracağı sonuçlara göre aynı şey değildir.
6. maddede saati çalışmakta olan denilmesi, kurucu, temel nitelikteki 4. maddeye dayalı bir dilin seçilmemiş olması, uygulamada sorunlara yol açabilmektedir. Satranç her düzeyde oyuncu tarafından oynanırken bu oyuncuların katılabileceği etkinlikler düzenlenmekte, bu etkinliklerde her derecede ve farklı deneyime sahip hakemler görev almaktadır. Oyuncunun saatinin çalışıyor olması yeğlenerek taşların düzeltilmesi sonunda oyuncu, antrenör ve hakemler başka yerlere savrulabilecektir. Bu durum özellikle hakemi yanıltacak ve hatalı kararlar verilebilecektir.
Saatin duraklatılması
Oyuncu hamlesini yaptıktan sonra, madde 6.2.1’in hükümlerine uygun biçimde saatine basmalıdır. Saatine basmayan oyuncunun madde 12.6’ya göre bu yönde uyarılamayacağı (saatine basmasının hakem tarafından dahi söylenemeyeceği) açıktır. Böyle olunca oyuncular madde 1.2’nin dili ve ruhuna uygun olarak saati kullanmadan oyuna devam edebilecektir. Bu durum hem kurucu temel maddelere göre hem de yarışma kurallarına göre olanaklıdır. Saate basılmasıyla madde 6.2.1’de ve alt maddelerinde ele alındığı gibi hamlenin tamamlanacağı bilinmektedir. Saate basmadan oyuna devam edildiğinde de madde 6.2.1.2 hamlenin tamamlanması koşulunu düzenlemektedir. Oyuncunun saatinin çalışır durumda olması hamle sırasının kendisinde olduğu anlamını her zaman taşımayacaktır. Bu halde de taşları düzeltmesi onun hamle sırasının kendisinde olduğunu da belirlemeyecektir.
Kuralın amacı
Roma Hukuku yasa yapımında bu güne değin hep yol gösterici olmuştur. Buna göre; yapılan düzenlemenin iki önemli amacı olmalıdır. Düzenleme; yöneticilerin üstünkörü davranışlarıyla ortaya çıkacak kararlarına karşı toplumu korumayı ve eşitlik sağlamayı öncelemelidir. Bu amaca uygun olarak hazırlanan düzenlemeye öteden beri olagelmiş, geleneklerle oluşmuş davranışlara da yer verilmesiyle hukuki amaca ulaşılmış olacaktır.
Bu yol göstericilik dikkate alınırsa;
- Madde 6.2.5’e kurallar arasında yer vermekle kural koyucu neyi amaçlamıştır?
- Bu maddenin satranç kurallarını düzenlemede yararı nedir?
- Neden böyle bir dil seçilmiştir?
- Maddenin dilinde saatin çalışır durumda olmasının ele alınmış olmasının ardında göremediğimiz başka bir şey mi vardır?
Bu soruların tutarlı, yeterli, anlaşılır ve durumu açıklayacak biçimde bir yanıtının olmadığını düşünüyorum (bu durumla başka kural maddelerinde de karşılaşmanın olanaklı olduğunu vurgulayarak). Böyle bir seçimin salt duyarsız, dikkatsiz ve özensiz davranarak kural koyucu egemenin kural maddesi yazmaya çalışmasının bir eseri olduğu görüşündeyim.
Madde 6.2.5’in yazılmasına gerek duyulmuş olmasından ayrı olarak; kurucu, temel madde olan 4.2.1 yeterince açık ve bu durumu aydınlatır nitelikte bir düzenlemedir.
17 Mayıs 2023
IA&IO Tahsin AKTAR
İlgili Kaynak
FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı 2023)
Yorumlar - Yorum Yaz
