Konum Tekrarı mı, Geçersiz Hamle mi?
Konum Tekrarı mı, Geçersiz Hamle mi?
‘Geçersiz hamle oluştu mu?’
Örnek olaydaki oyunda 90 dakika ve ilk hamleden itibaren her hamle için 30 saniye ekleme temposu uygulanıyor.
Beyaz taşlarla oynayan oyuncu bir geçersiz hamle yapmış, gerekli uygulamadan sonra da oyun devam etmişti. Beyaz taşlarla oynayan oyuncu, hamle sırası kendisine geldiğinde, hakeme başvurarak, “Yapacağım Ag3 hamlesiyle konum tekrarı oluşacak. Beraberlik istiyorum,” diyerek satranç saatini durduruyor. (Diyagram 46. Ag3)
Hakem savın ‘şekil koşullarının’(*) yerinde olduğuna karar vererek oyuncularla birlikte oyunu inceliyor. 1. ve 2. tekrar savları yerindeyken 3. tekrar hamlesinde oyuncunun oynamaya niyetlendiği 46. Ag3 hamlesinin geçersiz bir hamle olduğunu, atın bu kareye oynayamayacağını görüyor. Konum tekrarının gerçekleşmediğini, beyaz taşlarla oynayan oyuncunun yaptığı 2. geçersiz hamle nedeniyle oyunu bu oyuncu için kayıp ilan ettiğini bildiriyor (0-1) .
Oyuncular bu karar karşısında şaşkın olsa da hakemin kararı kayıtlara işleniyor. Sonrasında hem turnuva alanında hem de sosyal medyada bu karar çokça tartışılıyor. Tartışmalarda konum tekrarı oluşmadığı için yaptırımın bu maddeden uygulanmasının gerektiğini savunanlar olduğu gibi hakemin kararını onaylayanlar da az değildi.
Durum
Ne hakemin kararı ne de tartışmalar var olan kuralların önüne geçemeyeceğinden, örnek olayda ortaya çıkan durum için göreceli kararların verilebileceğini, böyle durumlarda bir ‘karar reçetesi’ sunmanın doğru olmadığını unutmamak gerekir. Bu yazıda da salt ortaya çıkan durum üzerine bir çözümleme yapılmadı. Kararların temel olarak bir kural maddesine dayandırılması gerektiğine yer verilirken temelde hakemin yetkinlik alanlarına değinildi.
Örnek olay fikrini IA Akif Tayfun HAZNEDAROĞLU aktarmıştı.
Hakem ve yetkinlik alanları
Hakem satranç tahtasında karşılaştığı konumu önemsememiştir. Oyuncunun beraberlik savı öne sürerken oynamaya niyetlendiği hamlenin geçersiz bir hamle olduğunu görmeliydi. Karar verme sürecinde kuralın dilini doğru biçimde algılayamamış ve son kararında doğru adım atamamıştır. ‘Çözümleme ve karar verme algısı’ yönünden yetkinliği beklenen düzeyin altındadır.
Satranç tahtasındaki son konuma uyum sağlayamamış, inceleme sonunda ortaya çıkan geçersiz hamleye karşı kuralları ‘kalıplaşmış kurallar’ olarak görmüştür. Bu yönüyle ‘yatkınlık ve gelişim algısı’ da beklenen düzeyin altında kalmıştır.
Sergilediği bu tutum nedeniyle ‘kişisel farkındalık oluşturma algısı’ yönünden de yetkinliği beklenen düzeyin altındadır
Geçersiz Hamle
Çözümleme
Geçersiz Hamle
Çözümleme
Hakem konum tekrarının oluşmadığına karar verdiğinde beyaz taşlarla oynayan oyuncunun savının doğru olmadığını onaylamış olacaktır. Hakemin oyunu geçersiz hamleye dayalı olarak madde 7.5.5’in ikinci hükmü doğrultusunda bitirmesi son derece zorlama bir karar olmuştur. Neden mi?
Adg3
46. Ag3 hamlesi üzerinde önce bir karar vermek yerinde olacaktır. Madde 9.2.1.1’e göre değiştirilemeyecek olan bu hamle tamamlanmış bir hamle midir? Bu hamlenin ‘yapılmış bir hamle’ gibi düşünülmesi yerinde ve doğru olacaktır. Hamle henüz tamamlanmamıştır! Çünkü geçersiz hamlenin oluşması için öncelikle hamlenin madde 7.5.1’de değinildiği gibi oyuncunun kendi saatini durdurarak ‘hamlesini tamamlaması’ gerekecektir (maddeler 6.2.1.1 ve 6.2.1.2 uyarınca da hamlenin tamamlanacağı unutulmamalıdır). Örnek olayda hamlenin tamamlanmasına yönelik hiçbir tanıma uygun bir durum yoktur. Yani hamle henüz tamamlanmamıştır. Böyle olunca geçersiz hamleden söz etmek yerinde ve doğru olmayacaktır. Yani geçersiz hamle gerçekleşmemiştir.
Örnek karar
Hakemin konum tekrarının oluşmadığına karar verdiğini unutmamak gerekir. Öyleyse madde 9.5.3’ün birinci hükmüne göre uygulama yaparak oyunu devam ettirmesi gerekecekti. Beyaz taşlarla oynayan oyuncu kendi saati çalışırken satranç saatini durdurmuştu. Hakem uygulama sonrası satranç saatini çalıştıracaktır. Satranç saati çalıştığında henüz hamle sırası kendisinde olan beyaz taşlarla oynayan oyuncunun hamlesini yapması beklenecektir.
Hakem bu yönde, oyunun devamına, karar verirse madde 9.5.3’ün ikinci hükmü oyuncu için önemli bir hüküm doğurur. Buna göre oyuncunun hamlesini maddeler 3 ve 4’e uygun olarak yapması gerekecektir.
- Beyaz taşlarla oynayan oyuncu notasyon kağıdına geçersiz hamle olarak kaydettiği hamlesini bu hükme göre düzelterek (buna hamleyi tamamlamadığı sürece oyuncunun her zaman hakkı vardır) d4’teki at taşıyla geçerli bir hamle yaparsa, oyunu gözleyen hakemin bu şekliyle oyunun devam etmesini sağlaması beklenir.
- Oyuncu notasyon kağıdına geçersiz hamle olarak kaydettiği 46. Ag3 hamlesini tahtada yapar ve hamlesini tamamlarsa hakemin oyuna el atarak madde 7.5.5’in ikinci hükmüne göre oyunu bu oyuncu için kayıp ilan etmesi beklenir.
Yetkinlik kararları
Hakemlerin kuralın dili ve ruhuna ters bir uygulama yapamayacağı bilinir. Bu temel hakemlik yaklaşımıyla akla uygun ve yerinde kararlar vermeleri beklenir. Kuralları doğru ve tam anlayabilen, yerinde ve tutarlı yorumlara ulaşabilen, çözümleme ve karar verme algısı yönünden yetkinliği beklenenin üstündeki deneyimli hakemler örnek olaya ilişkin kararını benzer durumları göz önüne alarak verecektir.
Hakemin yetkinliğine değinildiğinde, hakem için “oyuncunun oynamaya niyetlendiği hamlenin geçersiz bir hamle olduğunu görmeliydi.” denilmişti. Oyuncu bu beraberlik savını hakeme ilettiğinde, hakem savın doğruluğunu incelemeden önce ‘şekil koşullarının’ yerinde olduğuna karar vermesi gerekecektir. Oyuncunun niyetlendiği hamlenin notasyon kağıdına kaydedilmiş olması bu anlamda çok önemli bir koşuldur. Çözümleme ve karar verme algısı gelişmiş hakemlerin, koşulların yerindelik denetimi sırasında, bu hamlenin geçersiz bir hamle olacağını da görmesi beklenir.
Oyuncunun yapmayı niyetlendiği geçersiz hamleyi gören yatkınlık ve gelişim algısı gelişmiş hakemlerin “beraberlik yok!” diyerek gerekli uygulamayı yapması, sonrasında oyunu devam ettirmesi tutarlı bir karar olabilecektir. Bir başka hakemin de, oyuncuya, “böyle bir hamleyle tekrarlanmış konum üzerine sav ileri süremezsiniz!” benzeri bir tümceyle seslenmesi, satranç saatini yeniden çalıştırarak oyunun devamını sağlaması da yine beklenir bir uygulama olabilecektir.
(*) Şekil koşulları:
Beraberlik istemiyle hakeme başvuran oyuncunun bu savının geçerliğinin incelenebilmesi için, ilk olarak şekil koşullarının var olup olmadığını denetlenir.
Buna göre, ileri sürülen sav oluşmak üzereyse, oyuncu;
- Hamlede olacak.
- Satranç saatini durduracak.
- Yapmak niyetinde olduğu (tasarladığı) hamlesini notasyon kağıdına yazacak ve bu hamlesini hakeme bildirecek.
- Bu hamlesini tahtada oynamamış, kendisinin veya rakibinin bir taşına bile dokunmamış olacak.
3 Ocak 2024
IA&IO Tahsin AKTAR
İlgili Kaynak
FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)
İlgili Makale
Yorumlar - Yorum Yaz
