• Favorilere Ekle





4 'Dokunulan Taş' Uygulaması

Madde 4
Taşların Hareket Ettirilmesi

Bir taşa doknulduğu, oynanmadığı veya alınmadığı hakeme bildirilmişse...
 
4. madde ‘oyunun temel kuralları’ arasında önemli bir kurucu maddedir. 3. maddede taşların hareketi tanımlandıktan sonra bu madde yazılabilmiştir. Uygulamasında yaptırımlar da içerir. İçerisinde temel tanımları barındırır.
4. madde ‘dokunulan taş’ eylemini ve hakemin kural uygulamasını anlatır. Genel uygulama olarak, hakem, oyuncunun taşa dokunduğunu ama dokuduğu taşı oynanmadığını görmüşse (tanık olmuşsa) oyuna el koyarak dokunulan taşın oynanmasını sağlayacaktır.
 
Bir taşın dokunulduğu halde oynanmadığı veya alınmadığı o masadaki oyuncular tarafından hakeme bildirilmişse, hakemin oyuna el koymadan önce, oyuncuya taşa dokunup dokunmadığını sormaktan başka yapılabileceği bir şey yoktur. Hakemin tanık olmadığı durumda, bu sorgulama sonrası, oyuncu herhangi bir taşa dokunmadığını bildiriyorsa hakem tartışmaları yatıştırarak o taşı ‘dokunulmadı’ kabul ederek uygulamayı tamamlayacak ve oyunu devam ettirecektir.

Hakem neden ‘dokunulmamış’ kabul eder?  
Oyuncular bir taşa dokunma üzerine uzlaşıya varamıyorsa, bu yönde ortaya konulan sav harekete tanık olmayan hakem için sadece şüphe doğuracaktır. Bu basit şüphe üzerine hakemin bir taşa dokunma yönünde olumlu bir karar vermesi beklenemez.
 
Hukukta ‘şüpheden sanık yararlanır’ ilkesi vardır. Bu ilke; bir konunun kesin olarak aydınlatılamadığı durumlarda oluşan şüphenin sanık lehine yorumlanması gerektiğini anlatır. Aslında bu ilkenin varlığı ‘masumiyet karinesinin’ bir uzantısını oluşturur.
 
Hakemin dokunulan taşın oynanmasına yönelik olarak oyuna müdahale edebilmesi için oyuncunun dokunduğu taşla geçerli bir hamle yapılabilmesi gerekir. Hakem bu süreci beklemelidir.
 
4.1
Her bir hamle yalnızca tek elle oynanmalıdır.
 
Hamlenin tek bir elle yapılacağı madde hükmünde yer alır. Bu temel vurgudur.  Bir elle rakip taşı alıp diğer elle de kendi taşını kareye bırakmak, rok yapılırken iki elle taşları kavramak yasaktır. Bu duruma tanık olan hakemin madde 7.5.4 uyarınca, oyuncuya, davranışının geçersiz hamle sayılacağını bildirerek maddenin uygulamasını yerine getirmelidir. Uygulama ayrıntıları '7.5 Geçersiz Hamle Uygulaması' başlığında verilmişti.  
 
4.2.2
Kaza eseri olduğu açıkça belli olan haller dışında, bir taşa yapılabilecek başka her türlü fiziksel temas, oynama amaçlı olarak değerlendirilir.
 
FIDE Satranç Kuralları’na yeni giren bu madde, uygulamada hakemlerin işini kolaylaştıracak mı yoksa zorlaştıracak mı süreç içinde yaşayarak göreceğiz. Dokunmayla ilgili ‘kaza eseri’ olduğunun göstergeleri nelerdir, hakem veya oyuncular kaza eseri olduğu yönündeki belirtileri nasıl yorumlayacaktır? Bu soruların ve beraberinde gelen tartışmaların hiç eksilmeyeceği izlenimini şimdiden taşıyorum. Hamle yapmak için tahtaya uzanan oyuncu kendisinin veya rakibinin taşını/taşlarını ceketinin kolu takılarak devirebilir. Bu duruma olsa olsa kaza eseridir diyebilirim. Bu durumun ötesinde her hal, taşa dokunulduğu anlamını taşır ki dikkatle izlenmesi gerekir.
 
4.3
Madde 4.2.’de açıklanan haller dışında, (düzeltiyorum uyarısı dışında) hamledeki oyuncu oynama ya da alma niyetiyle, satranç tahtasındaki:

4.3.1
Bir veya birden fazla kendi taşına dokunmuşsa, oynayabileceği ilk dokunduğu taşı oynamalı,
  
4.3.2
Rakibinin bir veya birden fazla taşına dokunmuşsa, alabileceği ilk dokunduğu taşı almalı,
 
4.3.3
Her iki renkten bir veya birden fazla taşa dokunmuşsa, ilk dokunduğu rakibinin taşını, ilk dokunduğu kendi taşıyla almalı, bu geçersiz bir hamleyse oynanabilecek ya da alınabilecek ilk dokunduğu taşı oynamalı ya da almalıdır. Oyuncunun ilk olarak, kendi taşına mı, yoksa rakibinin taşına mı dokunduğu açıkça belli değilse, oyuncunun rakibinin taşından önce kendi taşına dokunmuş olduğu kabul edilir.
 
Madde 4.3'e ait açıklama ve uygulamalar ayrı bir 'Kural Uygulaması' metninde ele alndı.

4.4
Hamlede olan bir oyuncu, eğer:

4.4.1
Şahına ve kalelerinden birine dokunursa, bu kalenin olduğu tarafa rok yapmalıdır -bunun geçerli bir hamle olması koşuluyla-

4.4.2
Bilerek kalelerinden birine ve sonra şahına dokunursa, bu hamlede bu yöne rok yapmasına izin verilmez ve madde 4.3.1 uygulanır.

4.4.3
Rok yapmak amacıyla, şahına ve kalelerinden birine dokunursa, ama bu kaleyle yapılacak rok geçersiz bir hamleyse, oyuncu, şahıyla geçerli bir hamle yapmak (buna öteki kaleyle rok yapmak da dahildir) zorundadır. Eğer şahın geçerli bir hamlesi yoksa oyuncu, geçerli herhangi bir hamleyi yapmakta serbesttir.

4.4.4
Piyonunu terfi ettiriyorsa, taş seçimi, taşın terfi karesine dokunmasıyla kesinlik kazanır.
 
Genel olarak rok yapma sırasında ortaya çıkabilecek kural uygulamalarına değinilmiştir. Hakem madde özünde değinildiği biçimde davranarak uygulamaları yerine getirmelidir.
 
4.5
Dokunulan taşların hiçbiri madde 4.3 ya da madde 4.4 kapsamında oynanamıyor ya da alınamıyorsa oyuncu, geçerli herhangi bir hamleyi yapmakta serbesttir.

4.7.2
Rok yapılırken, oyuncu kaleyi şahın en son geçmiş olduğu kareye bıraktığında hamle yapılmıştır. Oyuncu şahı elinden bıraktığı anda, hamle henüz yapılmamıştır, ama bu yönde geçerli bir rok yapma olanağı varsa oyuncunun başka bir hamle yapma hakkı kalmamıştır. Bu kaleyle rok yapmak geçersiz bir hamleyse, oyuncu, şahıyla geçerli başka bir hamle yapmak (buna diğer kaleyle rok yapmak da dahildir) zorundadır. Eğer şahın geçerli bir hamlesi yoksa oyuncu, geçerli herhangi bir hamleyi yapabilir.
 
Rok yapılırken, oyuncu, sadece şahı elinden bıraktığında rok hamlesi yapılmamış kabul edilir. Rok yapılırken kurallara uygun olarak şahı iki kare oynatarak oyuncu saatini durdurduğunda, geçersiz bir hamle olarak kabul edilir. Kuralın hüküm maddesi, oyuncunun, şahını iki kare hareket ettirmiş olmasını rok yapmak amacı güdüldüğü yönünde peşinen kabul etmektedir. Şahın hareketi geçerliyse, bu yöne rok yapılması olanaklıysa rok yapılması zorunludur. Bunlar olanaklı değilse madde 4.4 uyarınca davranılmalıdır.
 
Hakem bu durumu gördüğünde veya rakip oyuncunun bu yönde başvurusu üzerine (ne zaman olduğuna bakılmaksızın, üstünden hamle geçmiş olsa bile) durum saptandığında, hakem oyuna müdahale etmelidir. Rok yapmak olanaklıysa uygulama şu basamakla gerçekleşir.
  • Şah başlangıç karesine getirilerek geçersiz hamle uygulaması yapılmalıdır. Rakip oyuncunun saatine 2 dakika süre eklenerek oyuncuya zaman cezası verilir. Ceza sonrası oyun devam edecektir. (Edecektir ama nasıl?)
  • Oyuncunun bu hamlede böyle bir hamle yapma olanağının olmadığı, oyuncunun madde 3.8.2 hükümlerine göre (rok hamlesinin tanımlanması) 4.4.1 ve 4.4.3’te anlatıldığı gibi madde 4.7.2 hükmü uyarınca  ‘rok’ yapması gerektiği bildirilmelidir.
  • Oyuncunun saati çalıştırılır. Rok hamlesini yapması beklenir. Oyuncunun beklenen rok hamlesini tamamlayacağını bilmemesi durumunda, başka bir taşla veya şahla farklı bir hamle yaptığında hakem oyuna yine müdahale edecektir.
  • Yapılan bu hamle yine geri alınarak oyuncuya “Böyle bir hamle yapmanız olanaklı değil” türünden bir yanıt verilebilir.
  • Salt bu uygulamayla sınırlı olmak üzere; kuralın kısaca söylenmesinin yanında, başka bir uygulama yapılamayacağı için rok hamlesinin, tahtada hakem tarafından gösterilmesi de yanlış bir uygulama olmayacaktır. Bu hakemin anlayışı ve deneyimiyle ortaya çıkan bir durumdur.
  • Oyuncunun beklenen rok hamlesini tamamlayıncaya kadar geçecek sürede yapabileceği olası başka geçersiz hamleler ‘hamle’ olarak değerlendirilmez, yeni bir ceza uygulaması yapılmaz. Uygulanan bu ceza ‘disiplin cezası’ niteliğindeki cezalardan biri değildir. Kural maddesinin içinde yer alan kuralın yaptırımını yansıtan bir cezadır.
  • Hamle tamamlanmadan, disiplin cezaları dışında, aynı hamlede ve yeniden oyundan kaynaklanan ve kuralarla ortaya konulan başka cezalar uygulanamaz.
Konu ‘Şg1’den Rok’ başlıklı örnek olay senaryosuyla da işlenmişti.
 
4.9
Bir oyuncu taşları hareket ettirebilecek durumda değilse, bu işlem için hakem tarafından kabul edilecek bir yardımcı, oyuncu tarafından sağlanabilir.
 
Maddede, hamlelerin oyuncu tarafından yapılamayacağı durumlardaki uygulama anlatılır. Oyuncunun hangi nedenle hamleleri yapamayacağına değinilmemiş olduğu dikkatten kaçmamalıdır.
  • Hakem, oyuncunun bu yönde yapacağı bir başvuru sonrası ileri sürdüğü gerekçeyi kabul ederse, hamlelerin bir başkası tarafından yapılabileceğine karar verebilecektir.
  • Bu durumda, hamleler bir yardımcı tarafından tahta gösterilebilecektir.
  • Oyuncuya yardımcı olacak kişi yine oyuncu tarafından sağlanır.
  • Bu yardımcının hakem tarafından kabul edilmesi gerek koşuldur.
  • Hakemin kabul ettiği yardımcı, oyuncunun yanına konulacak bir başka sandalyede yerini alır.
  • Oyuncu, çevreyi rahatsız etmeyecek düzeyde kısık bir sesle, oynamaya niyetlendiği hamlesini yardımcısına bildirir.
  • Yardımcı oyuna karışamaz, ses çıkartamaz, sadece oyuncunun bildirdiği hamleyi tahtada yaparak görevini yerine getirir.
 
01 Mayıs 2017
1. Güncelleme Tarihi: 1 Ocak 2023

IA&IO Tahsin AKTAR

Benzer Makaleler
Şg1 ve Rok
Kazara Dokunma
Yorumlar - Yorum Yaz