8 Notasyon Uygulaması

Madde 8

Hamlelerin Kaydedilmesi

Notasyon Uygulaması

Notasyon kağıdı satranç sporunun üçüncü önemli gerecidir.

Kurala göre, oyuncular yaptıkları hamleleri hamle hamle kaydetmek zorundadır. Hamleler kaydedileceğine göre bir satranç yarışmasından söz ediyoruz demektir. Buradan, satranç oyununun yarışma biçimine bürünmesiyle hamlelerin de kaydedileceğini açıkça anlıyoruz. Bunun için de ‘notasyon kağıdı’ ya da 'elektronik hamle yazım tablosu' gereklidir. Bunlara 'hamle kayıt/yazım gereçleri' demek hata olmayacaktır. Bu gereçler satranç sporunun 3. önemli gerecidir. Notasyon kağıdı genellikle 2 örnek ve kendinden kopyalı olarak basılarak, turdan önce satranç masasında oyuncuların kullanımına sunulur.

Uygulayıcılar, satranç saatinde olduğu gibi, notasyon uygulamasıyla sıklıkla karşı karşıyadır. Notasyon uygulaması yarışmada mutlak belgedir. Oyunun canlı kaynaklardan yayınlanıyor olması bile, gerektiğinde tek başına belge olarak kullanılamayacaktır. Bu nedenle, yapılan hamleler oyuncular tarafından kaydedilmek zorundadır. Bu zorunluluktan dolayıdır ki bazı yarışma yönergelerinde oyuncuların notasyon yazmayı biliyor olmaları bir koşul olarak sunulur. (İstenilen, oyuncuların okuma-yazmayı biliyor olmalarıdır aslında.) Uluslararası etkinliklerde FIDE’nin kabul ettiği uygulama dillerinden biriyle hamleler kaydedilmelidir. Yarışma kurallarıyla belirlenen uygulamaya göre, hamlelerin İngilizceye dayalı olarak kaydedilmesi esas alınır.

Bu uygulamada hamlelerin kaydedilmesiyle ilgili durumların ayrıntıları ele alınacak.

8.1.1

Oyun boyunca her oyuncu, kendi hamlelerini ve rakibinin hamlelerini, doğru biçimde hamle hamle ve olabildiğince açık ve okunaklı olarak yarışmaya ait ‘notasyon kağıdına’ kaydetmesi ve aşağıdaki yollardan biryle hareket etmesi gerekir:

8.1.1.1 Cebirsel notasyonda (Ek C), yarışma için öngörülen 'notasyon kâğıdına' yazarak.
8.1.1.2 Yarışma için öngörülen FIDE sertifikalı 'elektronik hamle yazım tablosuna' hamle girerek.

Başlangıç cümlesinde değinildiği gibi, oyuncuların yapılan her hamleyi tek tek kendilerine sunulan notasyon kağıdına kaydetmeleri gereklidir. Bu gerekliği yerine getirmeyen oyuncular öğüt niteliğinde uyarılmalıdır. Bu uyarıların oyuncunun saati çalışırken yapılması doğru uygulama olacaktır. Uyarılara karşın kaydetmeme eylemini sürdüren oyuncuların madde 12.9’a göre orantılı bir yaptırım uygulanması beklenir.

Madde hükümlerinden biri de kaydedilen hamlelerin açık ve okunaklı biçimde yazılmasıdır. Yapılacak incelemeler veya oyunun yeniden oluşturulmasının gerektiği durumlarda açık ve okunabilen notasyon kağıtlarına gerek duyulur. Uygulayıcılar, oyuncuları hamledeyken uyararak hamlelerin kurala uygun biçimde kaydedilmesini isteyebilir.

8.1.2

Oyuncunun, madde 9.2 ya da 9.3 e göre berabere savında bulunduğu durumlar ya da Yönergeler I.1.1'e göre ertelenen oyunlar dışında, hamlelerin önceden kaydedilmesi yasaktır.

Oyuncunun hamlesini yapmadan önce kaydetmesi de yasaklanmıştır. Oyuncu önce hamlesini yapacak sonra kaydedecektir. Bunun farklı uygulaması tekrarlanmış konum ve 50 hamleye ilişkin sav ileri sürülürken görülür. Oyuncular kuralın gereği olarak hamlelerini kaydedecek, oynamayacak ve hakeme bildireceklerdir. Benzer farklı uygulama ertelenmiş oyunlar için de geçerlidir.

8.1.3

Bir oyuncu, eğer isterse rakibinin hamlesine, kaydetmeden önce karşılık verebilir. Yenisini yapmadan önce, bir öncekini kaydetmek zorundadır.

Maddeyle hamlenin kaydedilmesine ilişkin sıranın nasıl olacağına da açıklık getirilmiş oluyor. “Hamle yapıldıktan sonra kaydedilmelidir” denilmesinin ardından “saatine basmadan önce mi sonra mı?” şeklinde bir soru doğabilir. Hamlenin kaydedilmesi hamlenin tamamlanmasından sonra da yani saate basılmasından sonra da gerçekleştirilebilir.

Kurala göre, oyuncu:

Rakip hamlesini yaptıktan sonra bu hamleyi o anda kaydetmeyebilir. (1)
Kendi hamlesini yapabilir. (2)
Rakibi yeniden bir hamle yapabilir, (3)
İşte tam bu sırada, yeni bir hamle yapmadan önce, 1,2 ve 3’te yapılan hamleleri kaydetmek zorundadır.

8.1.6

Bir oyuncu hamleleri kaydedebilecek durumda değilse, bu işlem için hakem tarafından kabul edilebilecek bir yardımcı, oyuncu tarafından sağlanabilir. Bu oyuncunun saati hakem tarafından uygun (adil) bir şekilde ayarlanacaktır. Bu saat ayarlaması engelli oyuncunun saati üzerinden uygulanmayacaktır.

Bu madde, hamleleri kaydedemeyecek oyuncular için yapılacak uygulamayı düzenler. Benzer uygulamanın hamleleri yapamayan ve saati kullanamayan oyuncular için de gerçekleştirildiğini anımsayalım. Maddede oyuncunun hangi durumlarda ve hangi gerekçelere dayalı olarak hamleleri kaydedemeyeceğine hiç değinilmemiştir. Bu uygulamada da hakemin öngörüsü ve sezgileri öne çıkmaktadır.

Oyuncu hamleleri kaydedemeyeceğinin nedenini tur başlamadan önce hakeme bildirmelidir.
Hakem oyuncunun ileri sürdüğü gerekçeyi kabul ederse, salt hamleleri kaydetmek için oyuncuya yardımcı olacak kişi yine oyuncu tarafından sağlanabilecektir.
Bu yardımcının hakem tarafından kabul edilmesi koşuldur.
Hakemin kabul ettiği yardımcı, oyuncunun yanına konulacak bir başka sandalyede yerini alır. Bu yardımcı, oyunu hamle hamle kaydeder.
Yardımcı, oyuna karışamaz, ses çıkartamaz.
Bu oyuncunun saatinden, hakemin öngöreceği bir miktar süre başlangıçta eksiltilir.

Pozitif ayrım oluşturularak, turnuvalara engelli oyuncuların da katılımını sağlamak, bu durumlara ilgi çekmek adına engelli oyuncuların saatinden süre eksiltilmez.

8.4

Bir oyuncunun oyunun herhangi bir periyodunda 5 dakikadan az zamanı kalmış ve hamle başına 30 saniye ya da üzeri ek zamana sahip değilse, bu periyodun geri kalanı için madde 8.1.1’in gereklerini yerine getirmek zorunda değildir.

Kural, sabit süreli veya eklemeli temponun uygulandığı yarışmalarda, hamlelerin kaydedilmesine yönelik olarak oyuncunun son 5 dakikasının nasıl geçileceğine değinir.

Oyun sabit süreliyse veya hamle başına 30 saniyeden az ekleme temposu varsa:

Kalan süresi 5 dakikanın altındaysa: oyuncu madde 8.1.1’deki gerekleri yerine getirmeyebilir, hamleleri kaydetmeyi bırakabilir.
Hamlelerin diğer oyuncu tarafından kaydedilmesi sağlanır.
Hamle başına süre ekleneceğinden dolayı, bir süre sonra oyuncunun zamanı yeniden 5 dakikanın üstüne çıkabilir. Bu durumda dahi oyuncu kaydetmeye devam etmek zorunda değildir.

Ekleme süresi hamle başına en az 30 saniyeyse, tüm hamleler oyunun sonuna kadar oyuncular tarafından kaydedilecektir.

8.5.1

Madde 8.4 uyarınca oyuncuların hiçbiri hamlelerini kaydetmeleri gerekmiyorsa; hakem ya da bir yardımcı, orada bulunup hamleleri kaydetmeye çalışmalıdır. Böyle bir durumda, bayraklardan biri düşer düşmez hakem, satranç saatini durduracaktır. Ardından oyuncular, hakemin ya da rakiplerinin hamle kayıt gereçlerini kullanarak güncellemelidirler.

Bu maddede de her iki oyuncunun da son 5 dakikalarının nasıl geçileceğine değinilmektedir.

Oyun sabit süreliyse veya hamle başına 30 saniyeden az ekleme temposu varsa:

Her iki oyuncunun da kalan süresi 5 dakikanın altındaysa, hamleleri kaydetmeleri gerekli değildir.
Bu durumda kalan tüm hamleler oyunun sonuna kadar hakem tarafından kaydedilmeye çalışılmalıdır.
Oyuncular kaydetmeyi tercih etseler bile hakem kaydetmeye devem etmelidir.
Uygulama boyunca, salt hamlelerin kaydedilmesi işi, hakemlerin dışında ama hakemin atayacağı bir yardımcı tarafından da yerine getirilebilir.
Hakem bu uygulamada, boş bir notasyon kağıdı veya kendisine ait not kağıdı kullanarak oyuna müdahale ettiği andan itibaren hamle hamle kaydetmeye çalışmalıdır.
Hamle başına süre ekleneceğinden dolayı, bir süre sonra oyuncunun/oyuncuların zamanı yeniden 5 dakikanın üstüne çıkabilir. Bu durumda dahi oyuncu/oyuncular kaydetmeye devam etmek zorunda değildir.
Hakem, her koşulda hamleleri kaydetmeye devam etmelidir.
Bayraklardan biri düştüğünde hakem satranç saatini durdurmalıdır.
Oyuncular hakemin kaydettiği hamleleri kendi kayıt gereçlerinde tamamlamalıdır.
Yarışma yönergesine göre, bayrak düştüğünde geçilmesi gereken bir hamle sınırı olabilir.
Hakemin hamleleri kaydettiği sırada, aşılacak hamle sayısının bu aşamada oyuncular tarafından bilinmemesi gerekir.
Bu nedenle, hakem, hamleleri kaydettiği sürece oyunculara kaçıncı hamlede olunduğunu bildirmemelidir.
Uygulamada, bayrak düştüğünde madde 6.4 unutulmamalıdır.

8.5.2

Madde 8.4 uyarınca, hamleleri kaydetmesi gerekmeyen sadece bir tarafsa; bayrak düşer düşmez, satranç tahtasındaki bir taşı oynamadan önce hamle kayıt gerecini tümüyle güncellemelidir. Hamle sırası kendinde olmak koşuluyla rakibinin gerecini kullanabilir, ama hamle yapmadan önce rakibinin gerecini geri vermelidir.

Maddenin anlatımından açıkça görülüyor ki hamlenin kaydedilmesi çok önemli bir uygulamadır. Hamleleri kaydetmesi gerekmeyen sadece bir oyuncuysa, hamlelerin diğer oyuncu tarafından kaydedileceğine madde 8.4’de değinilmişti. Süresi 5 dakikanın altına düşen ve hamleleri kaydetmesi gerekmeyen oyuncu, bayrak düştüğünde yeni bir hamle yapmadan önce hamle kayıt gerecini güncellemelidir. (Kaydedemediği eksik hamleleri kaydetmelidir.) Bu amaçla rakibin gerecini de kullanılabilir. Bayrak düştüğünde oyunun bittiği işaret ediliyor ve bayrağın düşmesi böyle anlaşılıyorsa, bu oyuncunun eksik hamlelerini tamamlaması mutlaka gerekli değildir.

01 Mayıs 2017
Güncelleme 1 Ocak 2023

IA&IO Tahsin AKTAR

Yorumlar - Yorum Yaz