Çelişki
Çelişki
Bilindiği üzere, 2014 Temmuz ayında yürürlüğe giren FIDE Satranç Kuralları’nın Giriş bölümünde şu ifade yer alır:
Bilindiği üzere, 2014 Temmuz ayında yürürlüğe giren FIDE Satranç Kuralları’nın Giriş bölümünde şu ifade yer alır:
“The Laws of Chess have two parts: 1. Basic Rules of Play and 2. Competition Rules.”
“Satranç Kuralları iki bölümden oluşmuştur: 1. Temel Oyun Kuralları ve 2. Yarışma Kuralları.”
Yine bilindiği üzere FIDE Satranç Kurallarının her yeni yazımında Temel Oyun Kuralları’nın da(yani ilk beş maddenin de) elden geçirildiğini, küçük de olsa kimi değişiklere gidildiğini sıklıkla görürüz. Özü itibariyle satrancın temel kuralları neredeyse iki yüzyıldır değişmemişken, yani, filler hala çapraz, kaleler düz, atlar çapraz ve düz olmayan en yakın karelere giderken niye buna ihtiyaç duyulur, niçin hala bu değişiklikler yapılır?
Bunun yanıtı iki başlıkta ele alınabilir:
- Kuralları daha açık ve net biçimde ifade etmek, olası “eksikleri” ve “boşlukları” gidermek.
- Kuralları aksiyomatik olarak formüle ederek, alt kuralların türetilebileceği mantıksal bir zemin oluşturma çabasında bulunmak.
Hal böyleyken, 2014 ‘Temel Oyun Kuralları’nda tümüyle yeni bir maddeyle karşılaşmak, en hafif söyleyişle, ilginçtir, heyecan vericidir ve –göstermeyi umduğum gibi- sürprizlerle doludur.
Bu madde 3.10.c’dir:
“A position is illegal when it cannot have been reached by any series of legal moves.”
“Geçerli herhangi bir hamleler dizisiyle ulaşılamayan bir konum, geçersizdir.”
İşte bu yazının konusu yukarıdaki ‘geçersiz konum’ tanımına yakından bakmak, onun ‘geçersiz hamle’ ile olan ilişkilerini irdeleyerek yapılan tanımın sınırlarını ve yeterliliğini sorgulamak olacaktır.
Öncelikle ilgili tanımlara bir göz atalım.
Madde 3.10’da sırasıyla ‘geçerli hamle’, ‘geçersiz hamle’ ve ‘geçersiz konum’un tanımlarının yapıldığını görüyoruz: A move is legal when all the relevant requirements of Articles 3.1 – 3.9 have been fulfilled.
3.1’den 3.9’a kadar sıralanan maddelerin ilgili tüm koşullarını karşılayan bir hamle, ‘geçerli’dir.
Madde 3.10’da sırasıyla ‘geçerli hamle’, ‘geçersiz hamle’ ve ‘geçersiz konum’un tanımlarının yapıldığını görüyoruz: A move is legal when all the relevant requirements of Articles 3.1 – 3.9 have been fulfilled.
3.1’den 3.9’a kadar sıralanan maddelerin ilgili tüm koşullarını karşılayan bir hamle, ‘geçerli’dir.
A move is illegal when it fails to meet the relevant requirements of Articles 3.1 –3.9
3.1’den 3.9’a kadar sıralanan maddelerin ilgili koşullarını karşılayamayan bir hamle, ‘geçersiz’dir.
A position is illegal when it cannot have been reached by any series of legal moves.
A position is illegal when it cannot have been reached by any series of legal moves.
Geçerli (legal) bir hamleler dizisiyle ulaşılamayan bir konum, ‘geçersiz’dir.
Madde 7.5.a’da yapılmış olan geçersiz bir hamlenin tamamlandığı durumlarda ne yapılacağı açıklanır.
If during a game it is found that an illegal move has been completed, the position immediately before the irregularity shall be reinstated. If the position immediately before the irregularity cannot be determined, the game shall continue from the last identifiable position prior to the irregularity. Articles 4.3 and 4.7 apply to the move replacing the illegal move. The game shall then continue from this reinstated position.
If the player has moved a pawn to the furthest distant rank, pressed the clock, but not replaced the pawn with a new piece, the move is illegal. The pawn shall be replaced by a queen of the same colour as the pawn.
“Oyun sırasında geçersiz bir hamlenin tamamlanmış olduğu belirlenirse konum, kuraldışılığın hemen öncesine getirilir. Kuraldışılığın hemen öncesi belirlenemiyorsa, oyun, belirlenebilen son kuraldışı öncesi konumdan devam eder. Madde 4.3 ve 4.7’e göre, geçersiz hamle yerine başka bir hamle yapılır. Ardından oyun bu düzeltilmiş konumdan devam eder. Bir oyuncu, piyonunu en uzak yataya sürer, saatine basar, fakat piyonu yeni bir taş ile değiştirmezse, hamle geçersizdir. Piyon kendisiyle aynı renkte bir vezir ile değiştirilir.”
Ana kurallarda ‘geçersiz konum’a ilişkin başkaca bir referans yoktur. Ancak ‘Ek A’da, Hızlı Satranç’a ilişkin düzenlemelerde karşımıza çıkar:
Ana kurallarda ‘geçersiz konum’a ilişkin başkaca bir referans yoktur. Ancak ‘Ek A’da, Hızlı Satranç’a ilişkin düzenlemelerde karşımıza çıkar:
A.4.d. If the arbiter observes both kings are in check, or a pawn on the rank furthest from its starting position, he shall wait until the next move is completed. Then, if the illegal position is still on the board, he shall declare the game drawn.
Hakem, her iki şahın da tehdit altında olduğunu ya da başlangıç pozisyonundan en uzak yatayda bir piyon olduğunu görürse, sonraki hamle tamamlanıncaya kadar bekleyecektir. Ardından, geçersiz konum hala tahta üzerinde ise, oyunu berabere ilan edecektir.
Üzerinde konuşacağımız kural maddelerini böylece hatırladıktan sonra işe koyulalım ve dilerseniz Madde 7.5.a’ya ve A.4.d’nin ilgili bölümlerine bir kez daha yakından bakalım, alt alta ve sırasıyla:
“Bir oyuncu, piyonunu en uzak yataya sürer, saatine basar, fakat piyonu yeni bir taşla değiştirmezse,hamle geçersizdir.”
“... başlangıç pozisyonundan en uzak yatayda bir piyon olduğunu görürse, sonraki hamle tamamlanıncaya kadar bekleyecektir. Ardından, geçersiz konum hala tahta üzerindeyse...”
Fark ettiniz değil mi? Aynı olgu için iki farklı tanım.
Daha toparlayıcı bir dille söylenirse; terfi yatayına oynanmış ancak kendi renginde yeni bir taşla değiştirilmemiş olan bir piyon için, 7.5.a’ da ‘geçersiz hamle’, A.4.d’de ise ‘geçersiz konum’ değerlendirmesi yapılmaktadır. Bunun bir çelişki olduğu açıktır.
Ya da formel mantık ilkeleri kullanılarak: “ a=b ve a=c ve b≠c => a≠a çelişkidir.”
Her ikisi birden doğru olamayacağına göre, bunlardan hangisi seçilmelidir? Yani, bu bir geçersiz hamle midir, yoksa geçersiz bir konum mudur?
Elbette ki, ana kurallar (ve mantık kuralları) uyarınca bu bir geçersiz hamledir; oyuncu saatine bastığında ya da kendi bir sonraki hamlesini yaptığında geçersiz olan bu hamle, tamamlanmış olacaktır.
Öyleyse ‘hızlı satranç’ ve ‘yıldırım’da (Madde A4 ve B4’e göre oynanan oyunlarda) son yatayda terfi etmemiş bir piyonla karşılaşıldığı hallerde geçersiz hamle uygulaması mı yapılmalıdır, yani Madde A.4.d düşmüş müdür, oyun berabere ilan edilmeyecek midir?...
Bu sorulara verilecek yanıt, ‘hayır’dır. Özü itibariyle Madde A.4.d, oldukça bilinen, eski bir soruna çözüm getirme girişimidir. Saygı değer ve yerinde olan bu girişimin amacı, hakem müdahalesinin sınırlı olduğu ‘hızlı satranç’ ve ‘yıldırım’da, satrancın doğasına aykırı olan bu iki durumun ortadan kaldırılması, oyunun sonlandırılmasıdır.
Kural Komisyonu’nun bu maddenin yazımını düzeltmesi gereklidir. Ancak bu yapılıncaya kadar, hakemler ilgili maddedeki ‘geçersiz konum’ ifadesini dikkate almadan, deyim yerindeyse, üzerini çizerek, tutarlı ve doğru kararlar verebilirler.
Böylece, A.4.d maddesinin yazımının yanlış olduğunu göstermiş olduk. Peki, bitti mi? Korkarım hayır, buzdağının ana kitlesi hala suyun altında duruyor.
İşte onu da bir sonraki yazımızda ele alacak ve biraz daha derine dalmaya çalışacağız.
Görüşmek üzere...
12 Ekim 2016
IA Erdem Uçarkuş
IA Erdem Uçarkuş
Yorumlar - Yorum Yaz
