12 Hakemin Rolü
Madde 12
Hakemin Rolü
Oyunların adil şekilde oynanmasını sağlar denilmesiyle, hakemin, hile veya şike olaylarını önlemek adına zaten görevli olduğunu anlayabiliriz
FIDE Satranç Kuralları, hakemlerin yeterli, adil ve tam olarak tarafsız olduklarını varsayar. Çok detaylı kurallar hakemlerin özgür biçimde karar vermelerine engel olabilir. Böyle olunca da olağandışı durumların ortaya çıkmasıyla belirecek sorunlara çözüm bulunması güçleşebilir.
FIDE Satranç Kuralları içinde tam olarak yer almayan bir durumla karşılaşıldığında, ilkesel olarak, karşılaşılan duruma eşdeğer başka durumları göz önüne alarak doğru bir yargıya varabilmek esastır. Hakemin temelde her zaman bu rolü üstlenmesi beklenir. Hakemlere, temel görevlerinin yanında, bu maddeyle de birtakım görevler yüklenmiştir. Uygulamada bu görevlerin sınırları incelenecektir.
Bu uygulama, Temmuz 2017’de yürürlük kazanacak 'FIDE Satranç Kuralları’na göre, IA UÇARKUŞ’un çevirisi ışığında değerlendirilmiştir.
12.2.6
Engelli ve tıbbi gözetime gereksinimi olan oyuncular için gereken önlemleri alır,
Madde hükmünde hakem için “gerekli önlemi alır” deniliyor. Hiçbir kural metninde, yarışma yönergelerinde hakemlerin engelli ve tıbbi yardım isteyen oyunculara nasıl davranacaklarına ilişkin yazılı bir yönerge bulunmamaktadır. Yapılan uygulamalarda alınan önlemlerin genel uygulamaların ötesine gitmediği görülür. Hakeme verilen böylesi bir görev karşısında her hakem farklı uygulama yapmak durumunda kalabilir. Yapılacak farklı uygulamalardan olumsuz etkilenecek oyuncuların olabileceği gözden kaçırılmamalıdır. Doğru yaklaşım standart bir uygulama geliştirilmesidir. Yarışma yöneticisi ve başhakem için (yarışma yöneticisiyle birlikte planlama yapılmadan başhakem önlem alamayacaktır) yine de bir takım önerilerde bulunulabilir.
- Engelli oyuncuların masalarının giriş-çıkış koridorlarına yakın ve kolay ulaşılır olması sağlanabilir,
- Bu yerleşimde turnuva alanında tanımlanmış diğer yerlere de ulaşımın kolay olması yeğlenir,
- Engelli oyuncuların masalarının turlar boyunca aynı yerde kalması sağlanarak, her tur oynayacağı masa numarası o masaya taşınabilir,
- Oyuncunun engeline göre başka farklı önlemler de alınabilir (ek ışık kaynağı, koyu veya açık renkte masa örtüsü, perde, ayakları kısaltılmış masa…).
- Yarışma boyunca sağlık sorunu yaşayabileceği, hastalığının baş gösterebileceği bilinen oyuncular için de artırılmış sağlık önlemleri alınabilir.
12.2.7
Şike kurallarının ve /veya rehberlerinin gereğini yerine getirir.
Satranç, kendine özgü etik değerleri olan bir oyundur. Bu değerlerin ötesine taşan her durumu hile veya şike yollarına sapma olarak adlandırmak olanaklıdır. Hakemlerin, eğitim süreçlerinde, hile veya şike olarak kabul edilebilecek olaylar hakkında bilgi edinmeleri, bu alanda yapılabilecekler üzerinde donanım sahibi olmaları beklenir. Madde 12.2.1’de “oyunların adil şekilde oynanmasını sağlar” denilmesiyle hile veya şike olaylarını önlemek adına hakemin zaten görevli olduğunu anlayabiliriz. Hile ve şike konularını içeren rehberin öğrenilmesi yararlı olacaktır.
12.8
Hakem tarafından izin verilmedikçe, oyun sahası ve ona bitişik alanlarda hiç kimse cep telefonu ya da herhangi bir iletişim aracı kullanamaz.
Dikkat edilirse hakemin izni vurgulanmıştır. Hakemin izni neden öne çıkarılmıştır? Yani hakem izin verirse bu cihazlar tamamen kapalı olmadan oyun sahasına getirilebilir mi? Hakem izin verirse, oyuncular, telefon gibi bir iletişim cihazını kullanılabilir mi? Bu sorulara ‘evet’ yanıtı verilebilir.
Madde 11.3.2.1’de “hakem tarafından özellikle onay verilmiş olanlar hariç” denildiğini de anımsamak gerekir. Bu maddede anılacak elektronik cihazlar da bu kapsamda ele alınabilir. Bazı oyuncuların, meslekleri gereği, (doktor, polis, savcı, kaymakam…) turnuvaya katıldıklarında telefonlarını veya benzeri iletişim cihazlarını (telsiz, çağrı cihazı…) tamamen kapatmalarının her zaman olanaklı olmadığı söylenebilir. Bu oyuncular, iletişim cihazlarını tamamen kapatmadan, kendi yardımcılarına, araçlarının sürücülerine, hakemin izni ve bilgisi içerisinde önceden planlanarak görevlendirilmiş bir hakeme veya organizasyon görevlisine teslim edebilirler.
Yine hakemin izni ve kontrolü altında, oyun sahasının bir yerinde veya yakın bir yerde, hakemin gördüğü, duyduğu bir ortamda ivedi durumlarda (gerektiğinde) iletişim cihazlarını bu kişilerin kullanmalarına izin verilebilir. Ele alınan bu örneğe dayanarak oluşturulan durum sadece ve sadece hakemin önceliğinde vereceği karara dayalı bir uygulamadır. Görüldüğü gibi, iletişim cihazlarının gerektiğinde kullanılabilmesinin yasak olmadığına ilişkin açıkça yazılı bir kural maddesi değildir.
Madde 11.3.2.1’de “hakem tarafından özellikle onay verilmiş olanlar hariç” denildiğini de anımsamak gerekir. Bu maddede anılacak elektronik cihazlar da bu kapsamda ele alınabilir. Bazı oyuncuların, meslekleri gereği, (doktor, polis, savcı, kaymakam…) turnuvaya katıldıklarında telefonlarını veya benzeri iletişim cihazlarını (telsiz, çağrı cihazı…) tamamen kapatmalarının her zaman olanaklı olmadığı söylenebilir. Bu oyuncular, iletişim cihazlarını tamamen kapatmadan, kendi yardımcılarına, araçlarının sürücülerine, hakemin izni ve bilgisi içerisinde önceden planlanarak görevlendirilmiş bir hakeme veya organizasyon görevlisine teslim edebilirler.
Yine hakemin izni ve kontrolü altında, oyun sahasının bir yerinde veya yakın bir yerde, hakemin gördüğü, duyduğu bir ortamda ivedi durumlarda (gerektiğinde) iletişim cihazlarını bu kişilerin kullanmalarına izin verilebilir. Ele alınan bu örneğe dayanarak oluşturulan durum sadece ve sadece hakemin önceliğinde vereceği karara dayalı bir uygulamadır. Görüldüğü gibi, iletişim cihazlarının gerektiğinde kullanılabilmesinin yasak olmadığına ilişkin açıkça yazılı bir kural maddesi değildir.
12.9
Hakemin verebileceği ceza seçenekleri şunlardır:
Hakemler oyun alanında ceza vermek için bulunmadıklarını özümsemelidir. Hazır oluş nedenleri oyunların sağlıklı ortamda gerçekleşmesini sağlamaktır. Madde 12.6’da değinildiği gibi, hakemlerin olmadık gerekçelerle oyuna müdahale etmemeleri, her müdahale ve uygulamada ceza vermeyi yeğlememeleri beklenir. Hakemlerin, yeterli, adil ve tam olarak tarafsız oldukları kabul edilir.
Yarışma sırasında işlenecek disiplin suçları karşısında, maddede anlam bulan cezaları uygulamak hakemin takdirindedir. Hangi hatalı davranışa hangi cezanın verilebileceği, daha az veya daha çok katılıkta ceza öngörüleceği tamamen hakemin anlayışına bağlıdır.
Bununla birlikte, kural maddeleri arasında yer verilen cezalara ilişkin uygulamaları yerine getirmek, hakemlerin temel görevleri arasındadır (geçersiz hamle ve tekrarlanmış konum için 2 dakika …). Kural maddeleri içinde yer alan yaptırımları uygulamama, miktarlarını azaltma veya çoğaltma üzerine takdir hakkı kullanılamaz. Uygulanan bu ceza ‘disiplin cezası’ niteliğindeki cezalardan biri değildir. Kural maddesinin içinde yer alan kuralın yaptırımını yansıtan bir cezadır. Bir olay için aynı hamle içinde kurallarda öngörülen cezanın ancak bir kez uygulama olanağı olduğu da unutulmamalıdır. Bu bakışla, örneğin, madde 4.7.2’de oyuncunun beklenen rok hamlesini tamamlayıncaya kadar geçecek sürede başka taşlarla yapabileceği olası başka geçersiz hamleler ‘hamle’ olarak değerlendirilmediğinden, yeni bir ceza uygulaması yapılmayacağına da değinilmişti.
12.9.4
Rakibin o oyundan alacağı puanı tam puana kadar artırmak,
12.9.5
Kusurlu tarafın o oyundan alacağı puanı azaltmak,
Bu iki cezanın birini uygulamayı düşünen hakemler, 10. maddede ortaya konulan anlamı yerine getirirken değerleri çok iyi hesaplamalıdır. Hakemin, bir oyuncunun puanını artırırken, (1-0) biten bir maç sonunda asla ( 1 ½ - 0 ) gibi bir puanın verilemeyeceğini bilmesi beklenir.
12.9.8
Bir ya da daha fazla tur için yarışmadan uzaklaştırmak,
Ülkemizde, çok uzun yıllardan bu yana, “hangi nedenle olursa olsun iki tur oynamayan oyuncular yarışmadan çıkartılır” biçiminde bir kural uygulanır. (Ulusal talimatlarla ortaya konulan bu kural FIDE uygulamaları karşısında öncelikle uygulanır.) Dolayısıyla, ülkemizde bu ceza ancak ‘bir tur eşlendirmeye almama’ anlamına gelecek biçimde uygulanabilecektir. Bunun ötesi ‘yarışmadan çıkartmak’ olarak anlaşılmalıdır.
01 Mayıs 2017
IA&IO Tahsin AKTAR
Yorumlar - Yorum Yaz
