Terfi Taşı

Terfi Taşı

Oyuncunun sondan bir önceki yatayda terfi sırası bekleyen bir piyonunun olup olmadığının denetlemesi gerekli değildir.

Tahtada piyonlar ve karşılıklı birkaç taşın olduğu bir yıldırım oyununda hamleler 57. … e2 58. Kd8 biçiminde gelişiyor. Siyah taşlarla oynayan oyuncu satranç saatini durdurarak hakeme başvuruyor ve masada yedek birer vezir bulunmadığından bir vezir taşı istiyor. Hakem oyuncunun istemi doğrultusunda vezir taşını masaya bırakarak satranç saatini yeniden çalıştırır.

Siyah taşlarla oynayan oyuncu, vezir terfi ettiğinde, beyaz taşlarla oynayan oyuncunun kendisini mat edeceğini görür. Son yataya oynayacak piyona dokunmayarak masaya bırakılan vezir taşını kullanmaz. Başka bir hamle yaparak oyuna devam eder. Sonrasında da oyunu kazanır. Beyaz taşlarla oynayan oyuncu bu durumu oyun sırasında ve bitiminde hakeme bir şikâyet olarak bildirmez.

Oyuncu;

Yedek vezir taşı bulunmadığı durumda, hamledeyken, saati durdurup hakemden vezir veya başka bir taş isteyebilir mi?
Terfi hamlesi yapmak üzere değilken de taş isteğinde bulunabilir mi?
Hakemin ilettiği taşı kullanmaması olanaklı mıdır?
Hakemin ilettiği vezir taşını oynama amacıyla eline alsaydı nasıl bir uygulama olurdu?
Terfi karesine ilerleyecek piyona dokunmadan vezir taşını terfi karesine bıraksaydı ve sonra terfiden vazgeçerek başka hamle yapsaydı ne olurdu?

Şikâyet olduğunda hangi ceza öngörülürdü? Tüm bunlar göz önüne alındığında siyah taşlarla oynayan oyuncunun ‘etik davranmadığı’ söylenebilir mi?

Kuralın uygulanmasında tempo, konum-pozisyon, süre önemli değildir.

Oyuncular hakemden her konuda yardım isteyebilirler. Oyuncu hamledeyken de satranç saatini durdurarak hakemden istemde bulunabilir (madde 6.11.2). Ayrıca oyuncu, terfi taşını hakemden istemek yerine satranç saatini durdurarak terfi taşını bulmak üzere masadan da kalkabilir. Hamlede olmadığı anlarda da taş gereksinimini bu yolla tabi ki yerine getirebilir.

Bazı istemlerin hamledeyken yapılması koşulu vardır. Örnek olay senaryosundan ayrı olarak oyuncu hamlesini tamamladıktan sonra da hakemden terfi taşı veya başkaca istemlerde bulunabilir. Oyuncu hamledeyken satranç saatini durdurarak hakeme başvurduğunda, hakem, oyuncunun bu başvurusu nedeniyle satranç saatini durdurmasına gerek olup olmadığına karar verecektir (madde 6.11.4). Pek çok neden satranç saatinin durdurulması için hakem tarafından uygun görülebilir.

Şimdi de terfi taşıyla ilgili kurala bakalım.

Oyuncu hakemden terfi taşı isteyebilir.
Hakem bu istem karşısında oyuncunun istemini yerine getirir.
Oyuncunun sondan bir önceki yatayda terfi sırası bekleyen bir piyonunun olup olmadığının denetlemesi gerekli değildir.
Hakem, oyuncunun istemini yerine getirirken, oyuncu durdurmamışsa eğer satranç saatini durdurması beklenir (madde 6.11.1).
Hakem, bu istem karşısında, o hamlede terfi taşı gerekli mi değil mi, bu isteme uygun olarak terfi sonrası oyun nereye evrilir, nasıl sonuçlar çıkar, kim kazanır, terfi işlemi istenilen taşla mı yapılmalı gibi incelemeye girmemelidir.
Ayrıca oyuncu terfi için hakemden istediği taşı kullanmak zorunda da değildir.

Oyuncular çok farklı nedene dayalı olarak da hakemden bir taş isteyebilirler. Farklı takımlara ait rengi biraz daha açık veya koyu bir taş tahtada olabilir, bir taş kırık olabilir, kirli olabilir. Benzer nedenlerle değiştirilmek için hakemden istekte bulunulabilir. Bunlar başka seçimlerdir.

Uyarı 1!

Oyuncu bir istemde bulunmadan, oyuncu az sonra terfi yapacakmış gibi, terfi taşı olarak düşünülebilecek taş/taşlar oyuncuya hakem (veya bir başkası) tarafından verilemez veya masaya getirilmez.
Böylesi hakem uygulamaları yanlıştır. Bu davranış oyuncuya hamle söylemek gibi bir durumdur.

Terfi için istenilen taş masada ve oyun dışında duruyor olabilir. Bu durumda hakem satranç saatinin durdurulmasının gerekli olmadığına hükmedebilir. Oyunun akışı ve sıkışıklığı içerisinde oyuncu bunu fark etmemiş veya zaman kazanmak için bunu yapmış olabilir. Görmedi mi yoksa kötü niyet mi? Hakemin bunları incelemesi beklenmez. Bu tür davranışları çözümlemek her zaman olanaklı da değildir. Böyle durumlarda madde 12.9’a göre ceza öngörülür. Ceza verip vermemek hakemin önceliğinde değildir.

Hakem oyuncunun istemini yerine getirdiğinde, satranç saati oyuncu tarafından durdurulsa bile, satranç saati hakem tarafında yeniden çalıştırılarak oyuna devam edilmelidir (madde 6.11.3).
‘Oyunun tekrar ne zaman başlayacağı’ anlatımı satranç saatinin hakem tarafından çalıştırılması olarak anlaşılmalıdır.
İstenilen terfi taşını oyuncuya vererek satranç saatini çalıştırıp oyunun devamını sağlamadan hakemin masadan ayrılması beklenmez.
Satranç saatinin oyuncu tarafından bu aşamada çalıştırılması sorun yaratmayacaktır. Hakemin başka bir uygulaması, eksik kalmış bir işi varsa hakem satranç saatini tekrar durdurur.
Oyuncuya beklemesini söyleyerek, sözlü olarak öğüt niteliğinde uyararak, işlerini tamamlar.
Gerekiyorsa ve öngörüyorsa satranç saatini yeniden ayarlayabilir. (Madde 7.1’e göre satranç saatindeki zamanları değiştirmeme hakkının olduğunu da unutmadan)
Satranç saatini yeniden çalıştırarak oyunun devamı sağlanmalıdır.

İstediği terfi taşını hakemden alan oyuncunun hemen o hamlede terfi yapması gerekmez. Hatta hakemden istediği taşla da terfi yapması gerekmez. Bu taşı kullanması zorunlu değildir. Terfi edecek taş seçiminde oyuncunun terfi taşına dokunması, eline alması o taşla mutlaka terfi yapacak olması anlamına gelmez (madde 4.4.4). Oyuncunun terfi için düşündüğü taş terfi karesine dokunduğu anda artık ‘tuşe’ olacaktır. O ana kadar istediği taşı eline alabilir, bu önemli değildir.

Oyuncu, piyonu son yataya oynamadan, terfi taşını terfi karesine bırakabilir (madde 4.6). Ancak sonrasında terfiden vaz geçerek başka bir taş oynaması olanaklı değildir. Bunun gerçekleşmesi durumunda ‘geçersiz hamle’ yapılmış olacaktır. Ayrıca, terfi taşı madde 3.7.5.3’e göre kurallara uygun olarak tahtaya konulduğu anda değer kazanır. Yani terfi taşının etkisi ve hükmüne göre anlam yüklenir.

Hakemin değerlendirmesi nasıl olmalıdır?

Hiçbir olayda hakemlerin verdiği kararları bir başkası aynı gözle görmeye çalışarak, kendini oradaki hakemin yerine koyarak hüküm doğurması doğru olmaz. O an gelişenler, o an masadaki durum, hakemin anlayışı, duruşu gibi durumlar hakemin verdiği kararda etkili olacaktır.

Hakem yanlış karar vermiş olabilir,
Hakem yanlış karar vermiş ceza vermemiş olabilir,
Hakem, kural izin veriyorsa, önceliğini kullanarak ceza vermemiş olabilir,
Hakem, kural izin veriyorsa, önceliğini kullanarak az-düşük düzeyde ceza vermiş/vermemiş olabilir,

Örnek olayda oyuncu ‘etik’ davranmış mıdır? Davranışını “Görmedim, geç fark ettim.”şeklinde savunabilecektir. Hakem terfi için istenilen taşı oyuncuya verdikten sonra satranç saatini çalıştırarak o görevini bitirmiş, başka masalardaki başka görevlerine dönmüştür. Böyle olması beklenir. Hakemin oyuncunun istemiyle gelişen süreci, bu örnekle sınırlı olarak, sonuna kadar izlemesi beklenmemelidir. O nedenle bu örnekte oyuncunun terfi etmeyerek başka bir hamle yapmasını hakem izleyemeyecektir.

Ancak rakip tarafından bunun bir kötü niyet olduğu düşünülerek hakeme başvurulması durumunda, hakemin oyun bittikten sonra ‘kurallar içinde sona ermiş’ oyunun sonucuyla ilgili yapacağı bir uygulaması yoktur. Oyun sırasında bir başvuru yapıldığında hakem durumu değerlendirecek ve bir ceza uygulamasına gerek olup olmadığına karar verecektir. Oyuncuların böyle davranışlar sergilememesi gerektiğini anımsatarak madde 12.9 uyarınca ceza vermek hakemin anlayışına bağlı olacaktır. Belirtildiği gibi hakemin ceza verip vermeyeceği, hangi cezayı vereceği hakem tarafından öngörülmektedir. Ceza uygulamasında oyuncunun yaşı, ratingi, unvanı önemli değildir.

Hangi aşamada olursa olsun, gelişen bu olayda, hakeme yapılacak başvuru üzerine hem şikâyet eden oyuncunun yaklaşımı hem de şikâyet edilen oyuncunun davranışı bakımından hakemin duyarlı olması beklenir. Hakemin “Yok bir şey devam edin.” veya “Oyun bitti yapacak bir şey yok.” gibi söylemleri her iki oyuncu için yeterli ağırlıkta olmayabilir. Özellikle başvuruyu yapan oyuncu için hakem kararları üzerinde olumsuz etki yaratabilir, hakemle tartışmaya varacak sonuçlar doğabilir. Hakemin böylesi söylemler yerine, hem şikâyet eden oyuncuya, hem de şikâyet edilen oyuncuya yönelik olarak farklı söylemler geliştirmesi beklenir. Oyuncuların daha dikkatli olması, böylesi davranışların oyun etiğine uygun olmadığı, farklı yorumlara yol açabileceği gibi bir yaklaşım ve söylemle oyuncular öğütlenebilir. Davranış bu ölçüde kaldığı sürece de başkaca da bir ceza uygulamasına gerek de yoktur.

Uyarı 2!

Bu örnekten de görüleceği gibi etkinliklerde, özellikle yıldırım etkinliklerinde, olanaklıysa masada yedek bir vezir taşı bulundurmak hakem uygulamaları bakımından son derece yararlı olacaktır. Yarışma ve organizasyon yöneticilerinden başlangıçta bu istenmelidir.

28 Haziran 2017

IA&IO Tahsin AKTAR

Yorumlar - Yorum Yaz