Değişen Kurallar Eleştiri Yorum
Değişen Kurallar Eleştiri Yorum
Özüne, ruhuna yeni bir şey katılmadan yapılan düzenlemelerle, maddelere yüklenen aşırı anlamları uygulayacak olanlar güçlük yaşayacaklar.
FIDE Satranç Kuralları Ocak 2018’den geçerli olmak üzere yeniden düzenlemeler yapılarak değiştirildi. Yapılan değişikliklere daha önce sitemizde yer verilmişti. Kurallarda yapılan değişiklikler ilk değil şüphesiz, son da olmayacak. Ancak değişiklik yapmak amacıyla kurallarla, maddelerin yapısıyla oynandıkça, maddelere yeni anlamlar yüklenmeye çalışıldıkça uygulamada doğan güçlükler de artmaktadır. Uygulamayı yerine getirecek hakemler bu güçlükleri tabi ki göğüslemektedir. Ama yüklenen yeni anlamlar maddeler arasında çelişki ve hatta kopukluk oluşturursa uygulama nasıl olacaktır? Bu yazıda yapılan değişikliklerde ortaya çıkan uygulama güçlükleri üzerine hem eleştiri hem de yorum katmaya çalışacağım.7. maddede, geçersiz hamle üzerine, Temmuz 2017’de yürürlük kazanan değişiklikler olmuş, yeni iki madde eklenmişti. Ocak 2018’de yürürlük kazanacak değişiklikte bu yeni iki madde yeniden düzenlendi. Özüne, ruhunda yeni bir şey katılmadan. Bu iki madde temelde zaten eleştiri konusuydu. Uygulamaya girdikten sonra üzerinden 3 ay geçmeden yeniden düzenleme yapılması eleştirilmez mi? Hamle yapmadan saate basılmasıyla iki elle hamle yapılması öteden bu yana zaten yasaktı. Hakemin anlayışına bağlı olarak şüphesiz ki bir kısım yaptırımlar uygulanıyordu. Uygulanacak cezanın mutlaka belli açıklıkta ve bir adının olması isteniyorsa, “Böyle davranılması yasaktır, cezası da iki dakikadır.”denilmesi yeterli olmaz mıydı? Bunun adı ‘geçersiz hamle’ konulduğunda güçlük de başlamış oldu. Düzeltelim derken içinden çıkılmaz hâl aldı yeni maddeler ve yapılan değişiklikler. Maddelerin yazımında özensiz davranıldığını söylemeliyim. Madde 6.2.4 ile değişiklikle yeni madde numarasıyla anılacak olan madde 7.5.3 çelişmiyor mu? Madde 6.2.4’te hamle yapmadan saate basma eylemine 12.9’a göre ceza verileceğini yazıyor olması neyi anlatır?
Geçersiz hamle çeşitliliğinin artmasını temel yaklaşım olarak gören kural koyucu, Hızlı Satranç için de geçersiz hamle karşısında madde 7.5.5’e göre hareket edileceğini, kısaca yarışma kurallarındaki uygulamanın yapılmasını öngörüyor.
Hızlı Satranç ve dolayısıyla Yıldırım oyunlar için de geçersiz hamleye yönelik değişikliklerin yapılması kafaları iyice karıştırdı. Çelişki de işte tam burada oldu. Bu yazının yayınlandığı tarihte yürürlükte olan kurallarda madde A.4.2’ye göre geçersiz hamle yapan oyuncu oyunu kaybediyor. Yıldırım’ın temel ruhu da bu değil midir? Geçersiz hamle oyunu kaybettiriyor. Ancak gelin görün ki artık yıldırım oyunlarda da geçersiz hamle yapmak olanaklı hem de iki kez. Ama ikinci geçersiz hamle sonunda neler olabileceğini hepimiz biliyoruz. Yapılan ilk geçersiz hamlenin tahtada düzeltilerek satranç saati üzerinde yeni ayarların yapılması, cezanın uygulanması ne kadar zaman alacaktır dersiniz? Oyunun bu nedenle kesintiye uğrayacağı süre neredeyse oyun süresi kadar olabileceğini söylemem yanlış olmaz sanırım. Adı yıldırım olan oyun her şeyiyle ‘yıldırım’ gibi olmalı. Ayrıca, oyuncuya, ceza uygulamasından dolayı, ek 1 dakika süre eklenmesi neredeyse asıl sürenin 1/3’ü kadar değil midir?
Bilindiği gibi, hızlı satranç için özel kurallar yarışmada görev yapan hakem sayısına göre uygulanıyor. Bir hakem üçten çok masada görev yapıyorsa özel kuralların uygulanacağı işaret edilir. Bir hakem en çok üç masada görev yapıyorsa FIDE Satranç Kurallarının 6. maddesinden itibaren yer alan ‘yarışma kuralları’ uygulanıyor. Yeni değişiklikler yarışma kurallarının uygulanmadığı özel kurallarda yapılmış durumda. Yeni düzenlemede, A.4.2’de yer alan 7.5.2’ye olan atıf ve uygulamayla A.4.4 uygulaması arasında bir çelişki olduğunu düşünebiliriz. Ancak aralarında ince bir ayrıntı var.
A.4.2
Hakem, maddeler 7.5.1, 7.5.2, 7.5.3 veya 7.5.4'te belirtilen durumlara tanık olursa, rakip bir sonraki hamleyi yapmadığı sürece, madde 7.5.5'e göre hareket edecektir.
Maddede yer alan “…rakip bir sonraki hamleyi yapmadığı sürece…”söyleminde, hamleler yazılmadığı için, geçmişe yönelik geçersiz hamlenin dikkate alınmayacağı anlamı yüklüdür. Bu son derece olağan ve doğru bir yaklaşımdır. Maddenin önceki halinde de vardı.
Madde numaralarına dikkat edilirse, sanki hakemin tanık olacağı geçersiz hamleler salt bunlarmış, salt burada yer verilen geçersiz hamleler için 7.5.5’i uygulayacakmış izlenimi doğabilir. Rok hamlesi sürecinde de ortaya çıkabilecek geçersiz hamleler vardır. Madde 4.7.2 örneğinde olduğu gibi. Bu süreç gerçekleşirse, hakem, yeni değişiklikle oyuna müdahale ederek uygulamayı da yerine getirecektir tabi ki. Bir kenara da not alacaktır. “Geçersiz hamle bir.” diye. Dikkat edilirse bu oyunun kuralları içinde ele alınmış bir uygulamadır. Yarışma kuralları veya hızlı satranca özgü bir durum değildir.
Maddenin kökünde geçersiz hamle çeşitliliği sıralanırken 7.5.2’ye yer verilmiş olması sanırım dikkatten kaçmamıştır. Madde 7.5.2’ye göre bir durum gerçekleşirse, en uzak yatayda yeni bir taşla değiştirilmemiş biçimde bir piyon duruyorsa, geçersiz hamle uygulaması yapılarak yeni taşın vezir taşı olarak değerlendirileceği maddenin esas hükmünde yer alır. Öyleyse, bir hakem üçten çok masada görev yapıyorken uygulama bu yönde yapılarak terfi taşı vezir olarak değerlendirilecektir. Buraya kadar bir garipliğin olmadığını düşünebiliriz. Kural böyle hükmediyor çünkü. Şimdi buradan sonraki bölümü ayrı bir dikkatle okumalıyız.
A.4.4’te benzer konum için başka bir şey söylüyor. Şimdi de buna bir bakalım:
A.4.4
Hakem …… başlangıç pozisyonundan en uzak yatayda bir piyon bulunduğuna tanık olursa, sonraki hamle tamamlanıncaya kadar bekleyecektir. Ardından geçersiz konum hâlâ tahta üzerindeyse oyunu berabere ilan edecektir.
Maddeye göre de hakem en uzak yatayda tamamlanmış bir hamle olarak bir piyonun varlığını görmüşse, yapacağı uygulamayla A.4.2’de ele alınan uygulama çelişki yarattığı izlenimi burada doğuyor.
Güçlük
Maddeler birbirine çok benziyor. Her iki maddenin varlığı bir çelişki yaratmıyor mu sizce? Bu birbirine çok benzeyen iki maddeyle karşılaşabilecek oyuncu veya antrenörler, her iki maddedeki geçersizliği gidererek kural hükmünü uygulayacak hakemler için bu ince ayrıntı çok fazla değil mi? Uygulama güçlüğü yok mu bu ince ayrıntıda?
Kural koyucunun maddelerde geçen sözcükleri kullanırken seçici davranmadığını söyleyebilirim. Ana dili İngilizce olmayanların İngilizce kural metni yazdıklarından (mutlaka ana dillerinin İngilizce olması da gerekmiyor) bu özensizliği gösterdiklerini düşünüyorum. Bu gün yürürlükteki A.4.5 maddesinin yazım dili buna en son örnektir. “The arbiter can also call a flag fall, if he observes it. …bayrağın düştüğünü ilan edebilir.” biçiminde tercih edildiği anlaşılır. Hâlbuki hakem bayrağın düştüğünü gördüğünde bunu neden ilan etmesin? Böyle olmayacağını, hakemin bayrağın düştüğünü gördüğünde bunu ilan etmesi gerektiğini bildiğimizden, Temmuz 2017 değişiklikleri yayınlandığında, sitemizde yer alan kurallar çevirisinde bunu bilinçli biçimde “…bayrağın düştüğünü ilan edecektir.” şeklinde kullanmıştık. Ocak 2018 değişikliklerinde bu anlatım “The arbiter shall also call a flag fall, if he observes it. … bayrağın düştüğünü ilan edecektir.” şeklinde düzeltildi.
Benzer özensizliği başka maddeler için seçilmiş sözcüklerde de görmek olanaklı. Oyuncuların aralarında anlaşmalarına yönelik olan madde, hükmen yenik sayılma süresine ilişkin madde örnek gösterilebilir. Bazı maddeler için de, aradan 15 yıl geçmesine karşın, doğru bir yazım ve uygulamaya karar verilemedi. Cep telefonu ve benzeri ihlal nesneleri için kural maddesi kaç kez yazıldı, düzenlendi ben izlemekte güçlük çektim doğrusu.
Ocak 2018’de yürürlük kazanacak düzenlemelere yönelik olarak ‘Kural Uygulamaları’ sitemizde sol menüde güncellenerek yayınlanacak. Geniş uygulama becerisi ve yorumlara oradan ulaşabileceğinizi belirtirim. (7 Kuraldışılık Uygulaması, 7.5 Geçersiz Hamle Uygulaması, Hızlı Satranç ve Yıldırım Uygulaması)
09 Aralık 2017
IA&IO Tahsin AKTAR
Yorumlar - Yorum Yaz
