Hızlı Satranç ve Yıldırım Uygulamaları
EK A. Hızlı Satranç
Hızlı Satranç ve Yıldırım oyunlar, satranç oyunun daha az zaman temposuyla ve belli koşullarda farklı yarışma kurallarının uygulandığı bir yarışma biçimidir. Bu uygulamada kuralın ortaya koyduğu farklılıklar yer alacaktır.
A.1
‘Hızlı Satranç’, oyunun tüm hamlelerinin tamamlanması için oyuncu başına sabit süreyle ‘60 dakikadan az’, ama ‘10 dakikadan çok’ zaman verilen bir oyundur. Ya da verilen sabit süreye eklenen süresinin 60 katının toplamı alındığında, her bir oyuncu için ‘60 dakikadan az’, ama ‘10 dakikadan çok’ zaman verilen bir oyundur.
Tanım maddesi, uygulanan temponun ve oyunun hangi kurallar içerisinde değerlendirileceğini anlatır. Kısa ve basit bir hesap yöntemiyle bu saptanabilir.
25 dakika+15 saniye eklemeli tempo ‘Hızlı Satranç’ temposu mudur?
| ||||||||||||||
A.2
Oyuncuların hamlelerini kaydetmeleri gerekli değildir. Ancak, bu, normalde notasyon kağıdına dayanan savlarda bulunma hakkını ortadan kaldırmaz. Oyuncu dilediği zaman, hamleleri uygun biçimde yazmak için hakemden kendisine bir notasyon kağıdı sağlamasını isteyebilir.
Kurala göre, tüm hızlı satranç uygulamalarında, oyuncuların hamleleri kaydetmeleri istenmez. Bu nedenle de, oyuncular, oyun sırasında ortaya çıkabilecek durumlar karşısında haklarını ortaya koyamaz, sav ileri süremezler. Hakem sayısıyla oyuncu sayısı (bir anlamda masa sayısı) arasında bir bağ kurulduğunda adı ‘hızlı’ olsa bile yarışma kurallarının uygulanacağını kural belirlemiştir. Hızlı satrancın kendine özgü kuralları uygulandığında, özellikle konum tekrarlarına ilişkin sav ileri sürmek, hamleler kaydedilmediği için olanaksızdır.
Oyuncu, oyunun başında, ortasında ne zaman isterse, hamleleri kaydetmek için notasyon kağıdı edinmek istediğinde bu istem yerine getirilmelidir.
A.3
Yarışma kuralları madde 7 ve 9'da belirtilen yaptırımlar 2 dakika yerine 1 dakika olarak uygulanacaktır.
7. maddede geçersiz hamle anlatılır. 9. maddede de tekrarlanmış konum, 5 hamle, 50 ve 75 hamle kuralları anlatılır. Yarışma kuralları uygulandığında zaman cezası için öngörülmüş süre 1 dakika olarak uygulanacaktır.
A.4
Yarışma kuralları madde 7 ve 9'da belirtilen yaptırımlar 2 dakika yerine 1 dakika olarak uygulanacaktır.
7. maddede geçersiz hamle anlatılır. 9. maddede de tekrarlanmış konum, 5 hamle, 50 ve 75 hamle kuralları anlatılır. Yarışma kuralları uygulandığında zaman cezası için öngörülmüş süre 1 dakika olarak uygulanacaktır.
A.4
Aşağıdaki durumlarda ‘Yarışma Kuralları’ uygulanır.
A.4.1
Bir hakem en fazla üç oyun yönetiyorsa,
Bir hakem en çok üç masada görev yapıyorsa ‘Yarışma Kurallarının’ uygulanacağı açıkça belirtilmiştir. Burada, hızlı satranca ilişkin özel kurallar yerine, FIDE Satranç Kurallarının 6. maddesinden itibaren yer alan yarışma kurallarının uygulanacağı anlamı yüklüdür.
A.4.3
Oyuncu, hamle sırası kendisinde olmak koşuluyla dilediği zaman, hakem ya da yardımcısından notasyon kağıdının kendisine gösterilmesini isteyebilir. Böyle bir isteme, oyun başına en fazla 5 kez izin verilir. Bunun ötesi rakibin dikkatini dağıtmak olarak kabul edilir.
A.4.2’de belirtildiği gibi, yarışma kuralları uygulandığında hamleler, hakem tarafından kaydedilecektir. Etkinliklerde, çoğunlukla yarışma kuralları yerine hızlı satrancın kendine özgü kuralları uygulandığından hakemlerin hamle kaydettiklerine rastlanmaz. Kural uygulamasına göre bir hakem en çok 3 masada görev yapacaksa, uygulama bu yönde olacaktır. Hamleleri hakemler kaydetmelidir.
Bir hakemin en çok 3 masada birden hamle kaydetmesi olanaklı olmadığı açıktır. Bu durumda madde uyarınca yardımcı atayabilecek ve sadece hamlelerin kaydedilmesi bu yardımcıdan istenebilecektir. Hakem de sorumluluk alanındaki masalarda (en fazla 3 masa) diğer olayları, kuralların uygulanış biçimini denetleyerek kararları verecektir.
İşte bu sırada oyuncular hakemin hamle kayıtlarını görmek, incelemek isteyebilir. Bu hak kurallar içerisinde verilmiştir. Oyuncunun, hamlede olmak üzere edinebileceği bu hakkı, o oyun sırasında en çok 5 kez kullanabileceği kuralla düzenlenmiştir. Bu hakkın doğru kullanılması beklenir.
A.5
Aksi durumda aşağıdakiler uygulanır.
Bu maddede yüklü anlam şu biçimde anlaşılmalıdır: Hakem, 3’ten çok masada görev yapıyorsa, yarışma kuralları yerine hızlı satranca ilişkin yeni ve özel kurallar uygulanır. İlerleyen turlarda olası oyuncu sayısında azalma durumunda dahi (bir hakem için en fazla 3 masa olabilecek biçimde) hızlı satranca ilişkin özel kurallar uygulanmaya devam edilmelidir.
A.5.2
Hakem, maddeler 7.5.1, 7.5.2, 7.5.3 veya 7.5.4'te belirtilen durumlara tank olursa, rakip bir sonraki hamleyi yapmadığı sürece, madde 7.5.5'e göre hareket edecektir.
Madde içinde sıralanan kural maddeleri yarışma kuralları kapsamındadır. Hızlı satranca ilişkin özel kurallar uygulandığında dahi geçersiz hamleye yönelik uygulamanın yapılacağına yer verilmektedir. Hakem, maddede anılan geçersiz hamlenin o anda gerçekleşmiş olduğunu gördüğünde, rakip sonraki hamlesini de henüz yapmamışsa, oyuna müdahale edebilecektir. Rakibin, tamamlanan geçersiz hamle sonrasında, sonraki hamlesini yapmamış olması koşulu maddenin 1. temel hükmüdür. Bu anlatımdan, hamleler kaydedilmediği için eskimiş, geçmişe yönelik geçersiz hamlenin düzeltilemeyeceği anlaşılmalıdır. Oluşan geçersiz hamle sonrasında rakip hamle yapmışsa, tamamlanmış olan geçersiz hamle artık eskimiş, geçmişte kalmış olacaktır.
Maddenin 2. hükmüyse uygulamaya yöneliktir. Geçersiz hamle düzeltilecektir. Uygulama için de madde 7.5.5 işaret edilerek geçersiz hamle uygulamasının yerine getirileceği vurgulanmıştır.
Madde 7.5.5’in uygulaması, sitemizin kural uygulamaları menüsünde ‘Geçersiz Hamle Uygulaması’ başlığında sıralanmıştı.
Bu madde özelinde, 7.5.2 uygulamasında, hakemin müdahale ederek geçersiz hamle uygulaması yapabilmesi için en uzak yatayda bir piyon hamlesinin tamamlandığını o anda görmesi gerekecektir. Anahtar sözcükler rakibin sonraki hamlesini yapmamış olmasıdır.
Hakem müdahil olamamışsa, rakip oyuncu bir sonraki hamlesini yapmamış olması koşuluyla hak talebinde bulunma hakkına sahiptir.
Rakip oyuncunun elde edeceği hak, geçersiz hamlenin gerçekleştiğini hakeme bildirmek olarak anlaşılmalıdır.
Eğer rakip bir savda bulunmamış ve hakem müdahale etmemişse geçersiz hamle kalacak ve oyun devam edecektir.
Hakemin oyuna müdahale edemediği (görmedi, başka bir masada başka bir konuyla ilgilendiği ve benzeri durumlar), rakibin de geçersiz hamlenin tamamlandığı yönünde bir başvuruda bulunmadığı durumlarda, ‘geçersiz hamle’ tahtada kalacak ve oyun bu şekliyle devam edecektir.
Rakip kendi sonraki hamlesini yapmışsa, geçersiz bir hamle her iki oyuncunun da (hakemin müdahalesi olmadan) aralarında anlaştıkları durumlar dışında düzeltilmez.
Hakemin müdahalesi olmadan, her iki oyuncunun anlaşması durumunda, yapılan geçersiz hamle düzeltilebiliyor. Düzenlemede rakibin kendi hamlesini yapmamış olmasının temel koşul olduğuna dikkat edilmelidir.
A.5.4
Hakem her iki şahın da tehdit altında olduğunu ya da başlangıç pozisyonundan en uzak yatayda bir piyon bulunduğunu görürse, sonraki hamle tamamlanıncaya kadar bekleyecektir. Ardından geçersiz konum hâlâ tahta üzerindeyse oyunu berabere ilan edecektir.
Hakem her iki şahın da tehdit altında olduğuna ya da terfi taşıyla değiştirilmemiş bir piyon olduğunu görürse, uygulamada nasıl davranmalıdır?
- Hakem, konumu gördüğü anda hamlede olan oyuncunun bu hamle sırasında konumu düzeltebileceği görüşüyle sıradaki hamlenin tamamlanmasını bekleyecektir.
- Hüküm maddesindeki hamlenin tamamlanmasını beklemenin arkasındaki fikir budur.
- Hakemin gördüğü konum herhangi bir zamanda veya son hamle yapıldığında gerçekleşmiş olabilir. O nedenle, hakem, son kararını oluşturmak için sıradaki hamlenin tamamlanmasını beklenmelidir.
- Son konumu gözleyecektir. Hamle tamamlandığında hâlâ her iki şah da tehdit altındaysa veya terfi taşıyla değiştirilmemiş bir piyon son yatayda duruyorsa hakem oyunu durdurarak berabere ilan etmelidir.
Bu durumların hakemin oyunu izlemeye aldığı hamlede oluşması gerekmez. Hakem oyunu izlemeye aldığında, söz konusu durumun önceden oluştuğunu saptaması üzerine oyunu maddenin uygulama hükümlerine göre berabere ilan etmelidir.
En uzak yatayda tamamlanmış bir hamle olarak piyon taşı duruyorsa bu hamle herhangi bir zamanda (önceki hamlelerde de) yapılmış olabilir. A.5.2’de yer alan en uzak yatayda duran piyon taşına ilişkin konum ile A.5.4’de yer alan madde 7.5.2 eseri konum birbirine çok benzemesine karşın uygulama hükümleri farklıdır. Bu benzerlik başlangıçta bir çelişki gibi düşünülebilir. Her iki hükmü birbirinden ayıran konumun gerçekleşme sürecidir. A.5.2’te madde 7.5.2 için ‘rakibin sonraki hamlesi’ işaret edilirken, A.5.4’de ‘sonraki hamle’ söylemine yer verilmiştir. Hakem bu konumu gördüğünde bu yargılardan birine varması beklenir. Her iki maddenin arasındaki ince çizgi, bu küçük ama önemli anlayıştır.
EK B. Yıldırım
B.1
‘Yıldırım’, oyunun tüm hamlelerinin tamamlanması için oyuncu başına sabit süreyle 10 dakika ve altında zaman verilen ya da verilen sabit süreye eklenen süresinin 60 katının toplamı alındığında her bir oyuncu için 10 dakika ve altında zaman verilen bir oyundur.
Yıldırım oyun temposunu A.1’de ele alınan formülün benzeriyle hesaplamak olanaklıdır. Böylece, hangi kurallara göre uygulama geliştirileceği de belirlenmiş olur.
B.2
Aşağıdaki durumlarda ‘Yarışma Kuralları’ uygulanır.
B.2.1
Bir oyunu bir hakem yönetiyorsa ve…
Yıldırım oyunda da, hızlı satrançta olduğu gibi, uygulanacak kurallar görev yapan hakem sayısıyla saptanıyor. Esas olarak, her masada bir hakem görev yapıyorsa yarışma kuralları uygulanacaktır. Biçim ve özellikle süre yıldırım oyuna benziyor olsa da her masada bir hakem bulunuyor ve hamleler hakemler tarafından kaydedildiğinden yarışma kuralları uygulanıyor olacaktır. Bu durumda geçersiz hamleye hakem karışacak veya rakip işaret edebilecektir. Hakem kuralın uygulamasını yerine getirecektir.
B.3.
Aksi durumda Ek-A2, A3ve A.5’ deki Hızlı Satranç Kuralları uygulanır.
Hakemler birden çok masada görev yapıyorlarsa hızlı satranç için öngörülmüş maddelerin uygulanacağı açıktır. Buradan da anlaşılıyor ki yıldırım oyunlar için zaman faktöründen başka kendine has özel maddeler yoktur.
İlk yayın tarihi : 01 Mayıs 2017
İlk güncelleme tarihi : 12 Aralık 2017
İkinci güncelleme tarihi : 1 Ocak 2023
İkinci güncelleme tarihi : 1 Ocak 2023
IA&IO Tahsin AKTAR
Yorumlar - Yorum Yaz
