Yaptırımlar ve Uygulamaları
Yaptırımlar ve Uygulamaları
Yasaklanmış eylemle uygulanacak yaptırım orantılı güçte olmalıdır. Yaptırımlar doğrudan ilgilinin yüzüne okunmalıdır.
‘Yaptırım Hukuku ve Stratejisi’ başlığında sunulan ilk yazıda bir ana fikir belirlenmişti. Yazıda ilk kez ortaya konulan ilke ve kavramlar da belirtilmişti. Üçlemenin bu ikinci yazısı ilk yazıda elde edilen ana fikirle yeni kavramlar etrafında oluşturuldu. Bu kez, oyun hangi boyutta oynanırsa oynansın, oyuncuların karşılaşacağı yasaklar ve bu yasaklar karşısında uygulanacak yaptırımlara değinildi. Yaptırımları uygulayacak olan hakemlerin uygulama becerilerini artıracak adımlara da yer verildi.
Satranç, iki kişi arasında oynanan bir oyun olmaktan öteye taşınarak, yarışma boyutunda oynanmaya başlanmışsa, yarışma kurallarıyla belirlenen yaptırımlar da ortaya çıkacaktır. Şüphesiz ki oyunun kuralları içerisinde de oyuncuların karşı karşıya olduğu yaptırımların varlığı unutulmamalıdır.
Çok önemli bir ilkenin, oyuncular, antrenörler, hakemler ve yarışmalarda yer alan diğer bileşenler tarafından sıkıca bilinmesinde yarar vardır. Kurallar, satranç oyununun bir düzen içinde oynanmasını sağlamaya yöneliktir. Düzen bozulduğunda yaptırımlar baş gösterir. Bunu uygulayan hakemler de sadece kuralların emrettiği görevleri yaparlar. Hakemler, yarışma boyutu oluşturulduğunda, satranç taşları ve oyuncular var olduğu için gereklidir. Hakemler, salonda yerlerini alırken yaptırım uygulamak için orada olmadıklarını çok iyi bilmelidir. Sıkça ve hemen her konuda “Bu hareketin cezası nedir?” biçiminde yöneltilen soruya verilecek ilk yanıt “Cezayı daha sonra düşünün” olmalıdır. Önemli olan kuralın uygulamasının doğru biçimde yerine getirilmesidir.
Yasaklar, yaptırımlar ve uygulamalar
Kural maddelerinin pek çoğunun “Böyle olması yasaktır” “Bu hareket yasaklanmıştır” gibi tümcelerle bittiğini görürüz. Davranış yasaklanmışsa yaptırımı da var demektir. Böyle yazılmakla birlikte, hemen ardından yaptırıma yer verilmemesi, yukarıda değinilen ‘önemli ilkenin’ gereğidir. Bununla birlikte, kurallar, hakemlerin, yeterli, adil ve tam olarak tarafsız olduklarını varsaydığından hakemin özgür biçimde karar vermesini ister.
Bazı maddelerin içinde yaptırımı ve o yaptırımın uygulamasına yer verilmektedir. Kurallar metninin son bölümünde, madde 12.9’da, uygulanabilecek yaptırımlar sıralanmıştır. Madde içerisinde açıktan bir yaptırım uygulanması yazılmamışsa, bir yaptırımla ilişkilendirilmemişse, oyuncunun, öncelikle bir güvenlik önlemi olarak öğüt niteliğinde uyarılması, davranışın devamı durumunda belki bir kez daha uyarılması hakem için en doğru davranış biçimi olacaktır.
Hakemin uygulayacağı yaptırımı belirlerken geçerli tutumları göz ardı etmemesi gerektiği ‘Yaptırım Hukuku ve Stratejisi’ başlıklı ilk yazıda ele alınmıştı. Değinilen bu ilke ve tutumları bilerek, oyunun kurallarını oluşturan maddelerdeki yasakları görelim. Maddelerde yer alan yaptırımları yerinde görebilmek için kurallar metnini de açık tutmanız önerilir.
Madde 1.4.1: Rakibin şahına dokunulması yasaklanmıştır. Aksine davranışlara, geçersiz hamle uygulamasıyla yaptırım uygulanır. Ayrıca bu durum satranç etiğine de uygun değildir. Farklı yaptırımlar da peşinden gelebilir.
Madde 3.1: Maddede hiçbir taşın kendisiyle aynı renkte başka bir taşın bulunduğu kareye gidemeyeceğine yer verilmiştir. Ya giderse? Böyle olunca haliyle bir yaptırım uygulanması gereği ortaya çıkacaktır. Geçersiz hamleye hükmedilerek madde 7.5.1 uygulanır. Davranışın başka bir yaptırımı yoktur.
Madde 3.5: Fil, kale ve vezir taşları, hareketleri sırasında, bir taşın üzerinden atlayamaz denilerek kesin bir dille, yasak sözcüğü kullanılmasa da, yasak olduğu anlatılmaktadır. Yasak kapsamında yine geçersiz hamle uygulaması yerine getirilir.
Maddeler 3.8.2.1 ve 3.8.2.2: Rok hareketinin sınırlandırıldığı maddelerdir. Bu sınırlara uygun hamle yapılmamışsa, yine geçersiz hamleye hükmedilir. Sonrasında dokunulan taş kuralında değinildiği gibi hareket edilir.
Madde 3.9.2: Kısaca anlaşılır olabilmesi için, şahın açmaz konumda olduğu durum ve bunun yasaklanmış olduğu anlatılır. Olası açmaz konumun bozulması durumunda yine geçersiz hamle uygulanır.
Madde 3.10.2: Geçersiz hamleyi tanımlar. Geçersiz hamle uygulaması 7.5.5’te ele alınmıştır.
Madde 4.1: Hamlenin tek bir el ile yapılmasını kesin bir yazım diliyle belirlemiştir. Bunu bir öğüt olarak kabul etmemek gerekir. Aksi durum, sonraki maddelerde görülecektir ki, yasaklanmıştır dolayısıyla yaptırımı vardır.
Madde 4.2.1: Yerleri bozulan taşları kimin düzeltme hakkı olduğunu anlatır. Uyarı yoksa oynama amacıyla dokundu kabul edilmesinde bir sakınca yoktur. Hamlede değilken, oyuncunun, düzeltmek amacıyla bile dokunuyor olması başka bir kural maddesinin (madde 11.5) sınırlarında değerlendirilebilir ve tabi bunun yaptırımı da vardır.
Maddeler 4.3-4.7: Maddeler kapsamındaki hareketlerin yaptırımları, maddelerin ruhuna uygun olarak, dokunmayla ilgili eylemler yerine getirilerek uygulanmalıdır.
Madde 4.7.2: Rok hamlesinin eksik yapıldığı konum ve uygulama ele alınmıştır. Bu geçerli bir rok hamlesi olacaksa kesin olarak rok hamlesi yaptırılırken geçersiz hamle uygulaması da yerine getirilmelidir.
Yaptırım uygulanan oyuncunun canı yanar tabi.
Görüldüğü gibi, açıkça yasak belirtilmese de, oyunun kurallarını belirleyen hemen her maddenin ihlali durumunda bir yaptırımın uygulanması söz konusudur. Yarışma boyutuna geçildiğinde yasaklar daha artacak ve uygulamanın nasıl yapılacağına da yer verilecektir.
Görüldüğü gibi, açıkça yasak belirtilmese de, oyunun kurallarını belirleyen hemen her maddenin ihlali durumunda bir yaptırımın uygulanması söz konusudur. Yarışma boyutuna geçildiğinde yasaklar daha artacak ve uygulamanın nasıl yapılacağına da yer verilecektir.
Yarışma kuralları içerisinde açıkça yazılarak uygulanması gereken yaptırımların olacağı dikkatten kaçmayacaktır. Hakemin anlayışı ve sezileriyle hareket edeceği bilinerek, çoğu yerde madde 12.9’la ilişkilendirilerek buradaki yaptırımların uygulanacağına değinilir.
Madde 6.2.1: Satranç saatinin kullanılmasının, açık bir yazım diliyle ve kesin olarak, ‘durduracaktır’, ‘çalıştıracaktır’ denilerek sadece oyuncunun sorumluluğunda olduğunu belirler. Bununla birlikte, oyuncu saatini durdurmuyorsa, uygulamada başka bir maddeye dikkat etme gereği doğmaktadır. Madde 12.6’da buna değinilir. Madde 6.2.2 ile bir bağ kurulursa, saati durdurmasına izin vermeyen oyuncuya, hakemin anlayışına bağlı olarak, madde 12.9 uyarınca yaptırım uygulanmalıdır.
Maddeler 6.2.3-6.2.4-6.11.4: Oyuncunun saati nasıl kullanacağını düzenler. Yasak davranışlar işaret edilir. Hakemin anlayışına bağlı olarak, yaptırım uygulamadan önce, güvenlik önlemi kapsamında öğüt niteliğinde uyarmanın yararlı olduğu görülür. Oyunculara, gerektiğinde, yasak kapsamında, madde 12.9’da yer alan yaptırımlar uygulanabilecektir.
Madde 6.8 ve bağlı olarak 6.9: Bayrağı düşen oyuncu için uygulanacak yaptırıma madde özünde yer verilmiştir. Kayıp (ayrıcalıklı durum hariç).
Madde 7.1: Tam kuralsızlık durumunu oluşturan eylemler karşısında yapılacak işlemler anlatılır.
Madde 7.2.1: Başlangıç konumu anlatılır. Başlangıç konumunun yanlış dizilmiş olması tam kuralsızlık halidir. Bu biçimde oyuna başlanmışsa, o ana kadar yapılan hamleler yok sayılarak oyun yeniden oynanacaktır.
Madde 7.2.2: Tam kuralsızlık durumunu düzenler. Tahta ters konulmuşsa, oyun her ne kadar baştan oynanmayacaksa da, oyunun bu biçimiyle devam etmesine izin verilmez. Tahta ters konulduğunda, bazı durumda, tam kuralsızlık sayılarak madde 7.2.1’de ki gibi davranılabilir.
Madde 7.3: Yine tam kuralsızlık durumudur. Eşlendirmeye aykırı olarak ters renkte oyuna başlanmışsa, bu durumun giderilmesi koşullu olarak ortaya konulmuştur.
Madde 7.4.3: Oyuncunun satranç taşlarıyla ilişkisini düzenlerken yaptırım uygulamasından da söz edilir. Hakemin, olası durumda, örneğin madde 12.9.2’de işaret edilen bir uygulama yapması beklenir.
Madde 7.5.1: Geçersiz hamlenin oluşumunu anlatır.
Madde 7.5.2: En uzak yatayda duran piyon taşından söz edilirken, yaptırımın geçersiz hamle uygulaması olduğuna da yer verilmiştir.
Maddeler 7.5.3 ve 7.5.4: Oyuncunun hamle yapmadan önce saate basmasıyla iki elini kullanarak hamle yapmasını yasaklar. Yaptırımı geçersiz hamle uygulamasındaki gibi olacaktır.
Madde 7.5.5: Pek çok maddede değinilen geçersiz hamle uygulamasının nasıl yapılacağına ve bu kapsamda yaptırımın türüne değinilir. Yaptırım rakibin süresine 2 dakika eklenerek yerine getirilir.
Madde 8.1.1: Yaptığı hamle için, oyuncuya ‘yazacaktır’ denilerek, her hamlenin tek tek kaydedileceğini belirtir.
Madde 8.1.2: Hamle yapmadan kaydetmenin yasak olduğunu söyler.
Madde 8.1.4: Notasyon kağıdının kullanım amacını tanımlar.
Madde 8.2: Notasyon kağıdının her aşamada görülmesine engel olunamayacağını anlatır.
Hamle yazımını yerine getirmeyen, yazım işlemini geciktiren, hamlesini yapmadan kaydeden, notasyon kağıdını amacı dışında kullanan, yazdıklarının görünmesine izin vermeyen, saklayan oyuncular, öncelikle, güvenlik önlemi olarak öğüt niteliğinde uyarılmalıdır. Ola ki oyuncu bu davranışının devamında belki bir kez daha uyarılmalı, sonrasında madde 12.9 kapsamında bir yaptırım seçilmelidir.
Madde 9.5.3: Tekrarlanmış konum veya 50 hamleye ilişkin savların geçersiz olması durumunda uygulanacak yaptırım yer alır. Rakibin süresine 2 dakika eklenerek yaptırım uygulanmış olur.
11. maddede, ‘Oyuncuların Yönetilmesi’ başlığıyla, oyuncu davranışlarında görülen uygun olmayan davranışlara uygulanacak yaptırımlar yer alır.
Madde 11.2.3: Oyuncu ve yarışma salonu ilişkisi anlatılır. Yasağa uymayan oyuncuya madde 12.9’a göre bir yaptırım uygulanır. En ağır davranış, oyuncunun oyun sırasında izinsiz olarak oyun alanı dışına çıkmasıdır. Öyleyse yaptırımının da aynı ağırlıkta olması beklenir.
Madde 11.3.1: Maddenin ruhunda, bir anlamda, hile karşısında uygulanabilecek yaptırımı tanımladığı düşüncesi egemendir. Öyleyse, göreceli olarak, madde 12.9.8 veya 12.9.9 en uygun yaptırım olabilecektir. Maddeyle düzenlenen davranışlar, hileye yönelik olmayan başka değerlendirmeler ışığında gözlenirse, 12.9’da yer alan diğer bir yaptırım uygulanabilir.
Madde 11.3.2.1: Elektronik cihaz bulundurma yasağıdır. Kurala karşı duruş olarak kabul edilir. İhlal nesneleri yasağına uymayan oyuncunun oyunu kaybedeceğini, rakibinin kazanacağını belirtmekte yarar vardır.
Madde 11.3.3: Oyuncuların, olası durumda, üstlerinin, çanta ve eşyalarının aranabileceğini hükme bağlamıştır. Çok tartışmalı bir madde olmasına karşın oyuncunun aranmaya karşı koyması durumunda madde 12.9’a göre yaptırım uygulanacağı yazılmıştır.
Madde 11.5: Oyuncuların rahatı ve huzuru için yapılmış düzenlemedir. Yasağa uymayanlara madde 12.9’a göre yaptırım uygulanmalıdır.
Madde 11.6: Maddeler 11.1-11.5’in ihlali durumunda, madde 12.9’a göre yaptırım uygulanacağı ortaya konulur.
Madde 11.7 ve 11.8: Kurallara mutlak uyulması yönünde önemli bir yer tutar. Uygulanacak yaptırım maddelerin özünde anılarak yerini bulmuştur.
Madde 12.3: Hakemin, uygun davranmayan oyuncular için yaptırım uygulayacağı belirtilir. Davranışın uygun olup olmadığına hakem özgür iradesiyle karar verecek, eyleme uyan yaptırımı da uygulayacaktır. Burada bir istisnanın tanınmadığını, ‘verecektir’, ‘uygulayacaktır’ kesin sözcüklerinin ortaya koyduğu gözlenmelidir.
Madde 12.8: Hakemin izni olmadan, hiç kimsenin, oyuna alnında ya da yakınında bir cihaz kullanamayacağına değinilmektedir. ‘Kullanamaz’ denilmesiyle aksinin açıkça yasak olduğu anlatılmaktadır. Madde 12.9’a göre uygulanacak yaptırımın düzeyini hakem belirleyecektir.
Madde 12.9: Baştan bu yana değinilen yaptırımlar sıralanmıştır. Buradaki sıranın ‘artan şiddette’ olduğu gözlenmelidir.
Ek-A.4.1.2: Başlangıç konumuna aykırı veya tahtanın ters konularak oyuna başlanması durumu tam kuralsız bir durum olmasına karşın A.4.1’e göre koşullu olarak uygulanmaktadır.
Uygulama biçimi nasıl olmalı?
- Yaptırımlar, başhakem ve yetkilendirilmiş hakemler tarafından uygulanır.
- Yaptırımlar doğrudan ilgilinin yüzüne okunmalıdır. İlgilinin olmadığı bir anda ve bilgisi yokken bir yaptırım uygulanmaz.
- Yaptırım uygulanacak kişilerin ve uygulanacak yaptırımın diğer katılımcılara duyurulmasının bir gereği yoktur ve bu doğru da değildir.
- Hakemin, sakin ve güven verici biçimde seslenerek uygulamayı tamamlaması beklenir.
- Öğüt niteliğinde uyarmakla, madde 12.9.1 kapsamında yaptırım uygulamanın aynı şey olmadığı bilinmelidir.
- Madde 12.9.4 uygulanırken de dikkatli olmak gerekecektir. Masada ‘mat’ olmuş bir oyuncunun, başka bir nedene dayalı olarak, puanını artırmak doğru değildir.
- Uygulanan yaptırımların kimlere, ne zaman, hangi madde kapsamında yapıldığı gibi bilgiler raporlaştırılır.
Oyuncunun hatalı davranışı karşısında bir tur için eşlendirmeye almadan yarışmadan uzaklaştırmayla, yarışmadan tamamen çıkarma yaptırımının uygulanması gereği doğabilir. Bu durumda yaptırımın, oyuncunun davranışının çeşidiyle dayandığı ihlal maddelerinin de yer aldığı yazılı bir bildirimle uygulanması önerilir. Oyuncunun yüzüne okunmadan veya yazılı olarak bildirilmeden eşlendirme veya yarışma dışında bırakılan oyuncu sert davranışlar gösterebilir. Bu kez başka yaptırımların da uygulama durumunun doğabileceği unutulmamalıdır.
Oyuncular hangi aşamalarda yarışma dışında bırakılabilir?
- Oyuncu geçerli bir nedene dayanmadan, bir oyuna gelmeyerek kaybederse yarışmadan çıkarılır.
- Geçerli bir nedene dayanmadan, son turda oynamadan kaybeden oyuncu da yarışmadan çıkarılır.
- Bireysel ve takım yarışmalarında yer alan bir oyuncu, birinci turdan önce de yarışmadan çıkarılabilir.
- Bir oyuncu, son tur oynandıktan sonra da hakem tarafından yarışmadan çıkarılabilir.
- Ödül töreni sonrasında da bir oyuncu yarışmadan çıkarılabilir.
- Yarışmanın hangi aşamasında olursa olsun, kişilerden veya iletişim cihazlarından yardım alarak yarıştığı veya doping yaptığı saptanan oyuncu yarışmadan çıkarılır.
- Madde 11.3.2.2 uyarınca ihlal nesneleri yasağına uymadığı için hakem tarafından kayıp verilen oyuncunun, bu davranışı aynı yarışmada bir kez daha sergilemesi durumunda, yarışmadan çıkarılması beklenir.
Satranç sporunda yer alan bileşenlerin, spor ahlakına ve disiplinine aykırı olay ve eylemleri nedeniyle, disiplin hukuku yönünden de yargılanması gerekecektir. Hazırlanacak rapor doğrultusunda uygulanacak yaptırım Disiplin Kurulu tarafından takdir edilir.
Üçlemenin son yazısı ‘Disiplin Hukuku ve Yargılamalar’ olacak.
11 Nisan 2018
IA&IO Tahsin AKTAR
Yorumlar - Yorum Yaz
